อารัมมณาธิปติปัจจัย - อารัมมณูปนิสสยปัจจัย - นิพพาน

นิพพานเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัย  แต่ว่าเป็นเป็นอารัมมณูปนิสสยปัจจัยของใครบ้างแล้ว   พอพูดถึงนิพพาน   ทุกคนก็ต้องยกไว้ว่า   เป็นอารมณ์ที่ประณีต   ที่ดับกิเลส   เป็นโลกุตตระ   สงบอย่างยิ่ง   เพราะเหตุว่าไม่เกิดขึ้น  ไม่ดับไป   ไม่สามารถที่จะเป็นที่ตั้งของความยินดีพอใจได้เลย   เพราะฉะนั้นนิพพานปรมัตถ์เป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยโดยสภาพของนิพพาน   แต่ใครต้องการนิพพานบ้างแล้วหรือยัง   ถ้ายัง   ก็ยังไม่เป็นอารัมมณูปนิสสยปัจจัย  คือ ยังไม่มีกำลังมากที่จะให้จิตเริ่มขวนขวายที่จะอบรมเจริญหนทางข้อปฏิบัติที่จะให้รู้แจ้งนิพพานได้

เพราะฉะนั้นถึงแม้จะมีการฟังแล้วก็เข้าใจว่า  นิพพานเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยก็จริง   แต่ขึ้นอยู่กับจิต   ว่าสภาพธรรมของนิพพานที่เป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยนั้น  จะเป็นอารัมมณูปนิสสยปัจจัยให้จิตเริ่มที่จะประพฤติปฏิบัติ   ศึกษา  ขวนขวาย   เพื่อที่จะให้ประจักษ์แจ้งในลักษณะของนิพพานหรือยัง

เพราะฉะนั้นจะเห็นได้ว่า   การที่จะบรรลุถึงนิพพาน   ไม่ใช่ว่าอยู่ดี  ๆ   ไม่รู้อะไรเลย   เพียงแต่ปรารถนาอยากจะถึงก็ไปนั่งจดจ้องเพื่อที่จะให้ถึงนิพพาน   แต่ต้องเข้าใจว่า  แม้แต่นิพพาน   ซึ่งเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยนั้น   ได้เริ่มเป็นอารัมมณูปนิสสยปัจจัยแก่มหากุศลญาณสัมปยุตต์แล้วหรือยัง  เพราะเหตุว่าหลายท่านก็อาจจะได้ฟังว่า  นิพพานเป็นสภาพธรรมที่ดับกิเลส  และมีความเห็นด้วย  ขณะนั้นอย่าลืม  อธิปติปัจจัยว่า เป็นอธิปติปัจจัยประเภทไหน   เป็นฉันทาธิปติ  หรือว่าเป็นวิริยาธิปติ  หรือว่าเป็นจิตตาธิปติ  หรือว่าเป็นวิมังสาธิปติ

เพราะเหตุว่าถ้าไม่มีเหตุผลมากกว่านั้น  เพียงแต่ได้ยินได้ฟังว่า  นิพพานเป็นธรรมที่ดับกิเลส   ขณะที่มีความเห็นถูกอย่างนั้น  ขณะนั้นเป็นจิตตาธิปติได้   โดยที่ยังไม่ใช่วิมังสาธิปติ   เพราะเหตุว่ายังไม่ได้พิจารณา  ไตร่ตรอง   สอบทานจนกระทั่งเห็นจริง ๆ  ว่า  การที่สามารถจะประจักษ์แจ้งลักษณะของนิพพานได้จริง ๆนั้น  จะต้องด้วยการอบรมเจริญปัญญาอย่างไร