จิตวิเวก กับ การสงัดจากหมู่คณะ

ถ. คำว่า สงัดจากหมู่คณะ จะเหมือนกับคำว่า จิตตวิเวก อย่างไร

ท่านอาจารย์ การสงัดจากหมู่คณะ แล้วแต่ความหมายที่ว่า จะเป็นในเรื่องของข้อประพฤติปฏิบัติ หรือ เป็นเรื่องของสถานที่ เช่นใครสงัดจากหมู่คณะโดยข้อปฏิบัติ ผู้ที่เจริญสติปัฏฐานบรรลุความเป็นพระโสดาบันบุคคล เป็นพระสกทาคามีบุคคล เป็นพระอนาคามีบุคคล เป็นพระอรหันต์ พระอรหันต์มีจิตที่จะไม่คลุกคลี ยินดีกับรูปเสียงกลิ่นรสโผฏฐัพพะธรรมารมณ์ใดๆ ทั้งสิ้น เป็นผู้ที่สงัดจากกิเลสจริงๆ เพราะฉะนั้นโดยอัธยาศัยความเป็นพระอรหันต์ซึ่งไม่มีกิเลสแล้ว ท่านควรจะอยู่ในที่ใด ท่านเป็นผู้ที่ไม่อยู่บ้าน เป็นผู้ที่ละอาคารออกอุปสมบท นี่เป็นวิสัยของพระอรหันต์ซึ่งสงัดจริงๆ เป็นผู้อยู่ในที่สงัด สงัดโดยข้อประพฤติปฏิบัติเริ่มต้นตั้งแต่การเจริญสติปัฏฐานซึ่งเป็นการสงัดจากกิเลส คำว่า วิเวก โดยมากถ้าได้ยินเพียงพยัญชนะ และคิดถึงความหมายในภาษาไทย ท่านจะคิดถึงสถานที่ที่เปลี่ยวๆ ที่เงียบๆ แต่อย่าลืมว่าความหมายที่ใช้ในภาษาไทยนั้นไม่ตรงกับอรรถในภาษาบาลี วิเวกที่แท้จริงที่เป็นอรรถของพยัญชนะนี้ หมายความถึงการสละ การสละความเห็นผิด โดยการที่ระลึกรู้ลักษณะของนามของรูป เป็นการสละกิเลสทีละเล็กทีละน้อย จนกว่าจะถึงขั้นคุณธรรมที่สละได้หมดสิ้นเป็นพระอรหันต์ แล้ววิสัยของพระอรหันต์เป็นผู้ที่ไม่อยู่บ้าน อยู่ในที่สงัดคือวัดวาอาราม นั่นเป็นวิสัยของผู้สงัดที่จะไม่อยู่บ้าน ถึงแม้ว่าเป็นพระอรหันต์แล้ว ความสงัดของท่านก็คือว่า ไม่อยู่บ้าน แต่พระอรหันต์อยู่เชตวนารามได้ไหม มีผู้คนไหม หรือว่าจะต้องอยู่แต่เขาคิชฌกูฏ จะชื่อว่าท่านเป็นผู้สงัดหรือไม่สงัด สงัด ไม่อยู่บ้านแล้ว หมดกิเลสแล้ว พระธรรมของพระผู้มีพระภาคนั้น ไม่ใช่เพียงให้ถึงคุณธรรมที่เป็นพระโสดาบันบุคคล แต่ให้ถึงความสงัด ละกิเลสหมดสิ้น เป็นพระอรหันต์ และเป็นผู้อยู่ในที่สงัดคือไม่อยู่ที่บ้าน อาคารบ้านเรือน สละกิเลสเป็นวิเวก จะใช้คำว่าวิราคะก็ได้ นิพพานก็ได้ วิเวกก็ได้

บางท่านก็เข้าใจไปในเรื่องของการที่จะละบ้าน ออกไปอยู่ป่า แต่ว่าไม่มีข้อประพฤติปฏิบัติ ก็เหมือนว่าเวลาผ่านที่หนึ่งที่ใด เห็นคนนั่งอยู่กลางทุ่งนาคนเดียว อย่างนั้นเป็นกายวิเวกหรือ ไปนั่งชายหาดคนเดียวก็เป็นกายวิเวก เต็มไปด้วยโลภะ กำลังนั่งเพิ่งคิดสิ่งนั้นสิ่งนี้ หวังอย่างนั้นหวังอย่างนี้ วิเวกทั้งหมดเป็นเรื่องของการสละ อย่างท่านที่บรรพชาอุปสมบท กายวิเวก แต่ไม่พอ ต้องมีจิตตวิเวกและอุปธิวิเวกด้วย สละออกจากบ้านตามวิสัยของผู้ที่ครองเรือน ออกไปสู่การไม่ครองเรือน เป็นเพียงกายวิเวก แต่ไม่ใช่เด็กที่นั่งอยู่กลางทุ่งนา ต้องเป็นเรื่องของการสละจริงๆ แม้แต่ว่าพระภิกษุสงฆ์ที่ไปบิณฑบาตกลางพระนคร กับ เด็กที่นั่งอยู่กลางทุ่งนา อะไรเป็นกายวิเวก ถ้าไม่เข้าใจว่า วิเวก ก็ตอบไม่ได้ ก็อาจจะไปบอกว่า เด็กที่นั่งอยู่กลางทุ่งนาเป็นกายวิเวก เพราะไม่มีใครเลย แต่ไม่ใช่