บัญญัติไม่มีลักษณะ

    ผู้ฟัง กราบเรียนถามท่านอาจารย์

    ข้อที่ ๑ การที่มีความเข้าใจว่า สติสามารถจะรู้บัญญัติได้ คือ เข้าใจว่าปรมัตถธรรม มี ๔ ได้แก่ จิต เจตสิก รูป นิพพาน แล้วสติที่รู้บัญญัติคือรู้ความเป็นทุกข์ ความไม่เที่ยง ความเป็นอนัตตา ซึ่งเป็นบัญญัติ อธิบายลักษณะของปรมัตถธรรม ความเข้าใจที่ว่าขณะจิตที่คิดถึงบัญญัติเหล่านี้ สติก็สามารถระลึกรู้บัญญัติเหล่านี้ได้ ถูกต้องหรือไม่อย่างไร

    ท่านอาจารย์ บัญญัติไม่เกิด และไม่ดับ เพราะฉะนั้น ถ้าคิดถึงบัญญัติ แล้วจะรู้การเกิดดับของอะไร ขณะใดก็ตาม เช่น ในขณะที่กำลังเห็น มีบัญญัติเป็นอารมณ์ เมื่อรู้ว่า สิ่งที่เห็นเป็นอะไร นั่นคือบัญญัติ ขณะที่ได้ยินเสียง แล้วรู้ว่า เสียงนั้นหมายความว่าอะไร ขณะที่กำลังรู้คำ รู้ความหมาย ไม่ใช่รู้ลักษณะของเสียงซึ่งเกิดดับ แต่ว่ารู้ความหมายรู้เรื่องราวต่างๆ ขณะนั้นเป็นการรู้บัญญัติ

    เพราะฉะนั้น จิตที่รู้บัญญัติเกิดดับ แต่บัญญัติไม่ได้เกิด ไม่ได้ดับเลย เพราะฉะนั้น เวลาที่จะใช้คำว่า สติรู้บัญญัติ ต้องหมายความว่าสติที่จะรู้บัญญัติ ต้องเมื่อขณะที่มีการรู้สิ่งที่ปรากฏทางตา แล้วกุศลจิตเกิด มีการได้ยินเสียงทางหู แล้วกุศลจิตเกิด เช่นในขณะนี้ กำลังมีการได้ยินเสียง แล้วก็เข้าใจคำ ขณะที่เข้าใจคำ เป็นปัญญาซึ่งเกิดพร้อมสติ แต่เข้าใจคำ คือ เข้าใจเรื่องราว ไม่ได้เข้าใจลักษณะของสภาพธรรมะที่เกิดดับ

    เพราะฉะนั้น ก็ต้องมีความแยบคายที่จะรู้ความต่างกันว่า ถ้าเป็นเรื่องราวของ ขณะที่กำลังได้ยิน ขณะที่กำลังเห็น ขณะที่กำลังได้กลิ่น ลิ้มรส รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส แล้วกุศลจิตเกิด ขณะนั้นเป็นเรื่องราว เป็นกุศลจิตที่เป็นไปในเรื่องราว เช่น เห็นพระพุทธรูป สภาพจริงๆ คือ เห็น แต่ว่าขณะที่นึกถึงรูปร่าง แล้วก็มีการคิดถึงว่าสิ่งนี้เป็นวัตถุที่ทำให้ระลึกถึงพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ขณะที่คิดอย่างนั้นเป็นบัญญัติ แต่ว่าสภาพของจิตที่คิดเกิดดับ แต่บัญญัติไม่ได้เกิดไม่ได้ดับเลย

    เพราะฉะนั้น ขณะใดที่บอกว่า สติรู้ลักษณะของบัญญัติ หรือกำลังรู้บัญญัติ สติรู้บัญญัติได้เมื่อกุศลจิตเกิด แต่ว่าสติไม่สามารถจะรู้ลักษณะของบัญญัติที่ไม่มีจริง เพราะเหตุว่าไม่มีลักษณะจริงๆ เหมือนอย่างเสียงมีจริง สีมีจริง กลิ่นมีจริง แต่บัญญัติไม่ได้มีลักษณะจริงๆ อย่างนั้น บัญญัติเป็นความทรงจำในรูปร่างสัณฐาน แล้วก็ในการคิดถึงเรื่องราวต่างๆ เรื่องราวต่างๆ เป็นบัญญัติของจิตที่คิดเท่านั้นเอง

    เพราะฉะนั้น ถ้ามีการรู้บัญญัติก็หมายความว่า ขณะที่สติปัฏฐานเกิดจะมีการรู้ลักษณะของบัญญัติไม่ได้ เพราะว่าบัญญัติไม่มีลักษณะให้รู้ เพราะฉะนั้น สิ่งที่มีลักษณะที่เป็นปรมัตถธรรมเกิดดับเท่านั้นที่จะเป็นอารมณ์ของสติปัฏฐานได้ เพราะว่าอบรมไปเจริญไป ละคลายไป ก็จะทำให้ประจักษ์การเกิดดับของนามธรรม และรูปธรรม