อกุศลเหตุ (อโสภณเหตุ) โสภณเหตุ
ผู้ถาม ถ้าเกิดเราบอกว่า “ธรรมทุกอย่างเกิดจากเหตุ” แล้วถ้าไม่มีเหตุจะเห็นได้ยังไง
สุ. ถูกต้องไงคะ แต่ว่าถ้าพูดถึงเหตุเจตสิกมี ๖ ไม่ใช่จิต ไม่ใช่รูป และไม่ใช่เจตสิกอื่น ด้วยเหตุนี้จึงต้องทราบว่าจิตไม่ใช่เจตสิก แล้วก็เหตุนี่จะเป็นจิตไม่ได้เลย แต่ว่าจิตนั้นจะมีเจตสิกที่เป็นเหตุนั้นเกิดร่วมด้วยเมื่อไหร่ ก็ใช้คำว่า “สเหตุกจิต” หมายความว่าไม่ว่าจะเป็นเหตุหนึ่งเหตุใดก็ตามซึ่งเกิดร่วมกับจิต ทำให้จิตนั้นเป็นสภาพที่มีเหตุเจตสิกเกิดร่วมด้วยจึงเป็นสเหตุกจิต คือจิตที่มีเจตสิกที่เป็นเหตุเกิดร่วมด้วย เพราะฉะนั้นอกุศลจิตเป็นจิตประเภทไหน อกุศลจิต อกุศล จิตเป็นอกุศลไม่ได้ถ้าไม่มีอกุศลเจตสิกเกิดร่วมด้วย แต่จิตใดก็ตามที่มีอกุศลเจตสิกเกิดร่วมด้วย จิตนั้นเป็นอกุศล เป็นวิบากไม่ได้ต้องเป็นเหตุ เพราะฉะนั้นอกุศลเหตุหรืออกุศลเจตสิกเป็นได้อย่างเดียว ใช้คำว่า “ชา+ติ” หมายความว่าเมื่อเกิดขณะใดก็เป็นอกุศลขณะนั้น จะเป็นอย่างอื่นไม่ได้ ในขณะที่ทางฝ่ายโสภณเหตุ อโลภะ (ความไม่โลภ) อโทสะ (ความไม่โกรธ) เป็นกุศลก็ได้ เป็นวิบากก็ได้ เป็นกิริยาก็ได้ นี่คือความละเอียดของสิ่งที่มีแต่ไม่รู้เพราะเหตุว่าไม่ได้ฟังธรรม และตราบใดที่ยังไม่รู้ก็ยังคงเป็นเรา
ที่มา ...