เข้าใจคำว่า “ธรรม” ตามลำดับตั้งแต่ต้น
สุ. เพราะฉะนั้นธรรมเป็นสิ่งซึ่งใหม่ต่อคนที่ไม่เคยได้ฟังมาก่อน และเริ่มได้ยินได้ฟัง ก็จะรู้ว่า เป็นอีกโลกหนึ่ง ต่างกับโลกซึ่งเคยอยู่ ซึ่งเต็มไปด้วยเรื่องราวบุคคลต่างๆ แต่ว่าธรรมจริงๆ ปรากฏแล้วก็หมดไปอย่างรวดเร็ว นี่คือตรงกับลักษณะที่เป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา
สุกัญญา ยังไม่หายสงสัย ในขณะเดียวกันอย่างธาตุไฟ ทำไมถึงมี ๒ ลักษณะ
สุ. เหมือนเมื่อกี้เลยค่ะ
สุกัญญา ใช่ค่ะ แต่ยังไม่หายสงสัยว่า ทำไมถึงต้องมี ๒ ลักษณะที่ปรากฏ
สุ. คุณสุกัญญารู้สึกร้อนไหมคะ
สุกัญญา เคยร้อน แล้วก็เคยเย็น
สุ. เคยเท่านั้นหรือคะ หมายความว่าเคยรู้สึกร้อน หรือรู้จักร้อน ใช่ไหมคะ ร้อนมีจริงๆ ไม่ต้องเรียกว่า “ร้อน” ได้ไหมคะ กำลังกระทบร้อน แต่ไม่เรียกว่าร้อน ได้ไหม
สุกัญญา แต่ก็คือร้อน
สุ. ค่ะ คำถามว่า กำลังกระทบร้อน แล้วไม่เรียกว่าร้อน ได้ไหม
สุกัญญา ถ้าไม่เรียกว่าร้อน เราจะเรียกว่าอะไร
สุ. ไม่ต้องเรียก กำลังรู้สิ่งที่ร้อน มีอะไรอยู่บนเตา หม้อหนึ่ง แล้วจับหม้อนั้นก็รู้สึกร้อน ต้องไปเรียกไหมคะว่า หม้อร้อน
สุกัญญา แต่ถ้าสิ่งนั้นปรากฏ เราก็พูดทันทีว่า อุ้ย ร้อน
สุ. ทำไมต้องพูดทันที ร้อนก่อนหรือพูดก่อน
สุกัญญา ร้อนก่อน
สุ. ค่ะ ร้อนก่อน เพราะฉะนั้นสภาพที่ร้อนมีจริงๆ ไม่เรียกก็ได้ นี่คือธรรม แต่อาศัยชื่อ เพื่อจะแสดงว่า ธรรมมีหลากหลายต่างๆ กัน และบางขณะคุณสุกัญญารู้สึกเย็นหรือหนาวไหมคะ
สุกัญญา เย็นค่ะ
สุ. มีจริงๆ หรือเปล่า
สุกัญญา มีจริงค่ะ
สุ. ไม่ได้นึกหลอกตัวเอง ใช่ไหมคะ
สุกัญญา ไม่หลอกค่ะ
สุ. เย็นจริงๆ หนาวจริงๆ ไม่เรียกได้ไหมคะ
สุกัญญา ไม่เรียกก็เป็นค่ะ
สุ. เพราะฉะนั้นลักษณะนั้นก็เป็นสภาพธรรมอย่างหนึ่งซึ่งต่างกับอ่อนหรือแข็ง ซึ่งจริงๆ แล้วการฟังธรรม ถ้ามีความเข้าใจตามลำดับตั้งแต่ต้น จะไม่มีความสงสัยในลักษณะที่เป็นธรรมจริงๆ แต่เพราะเหตุว่าเราไม่คุ้นเคยกับการพิจารณาให้เข้าถึงความหมายที่แท้จริงของคำว่า “ธรรม” เราเพียงแต่ได้ยินคำนี้ แล้วพูดคำนี้บ่อยๆ เช่น กุศลธรรม อกุศลธรรม ธรรมเทศนา แต่ว่าจริงๆ แล้ว ธรรมคืออะไร
เพราะฉะนั้นแม้แต่จะได้ยินได้ฟังคำใดๆ มาก่อน แต่การศึกษาพระธรรมทำให้เป็นผู้ที่ละเอียด ที่จะเข้าใจคำที่ได้ยินได้ฟัง ได้ถูกต้องตั้งแต่ต้น มิฉะนั้นถ้าเราไม่มีพื้นฐานความเข้าใจที่ถูกต้องตั้งแต่ต้น เราก็คิดเองไปเรื่อยๆ ว่า ธรรมเป็นอย่างนี้ ธรรมเป็นอย่างนั้น แต่ว่าตามความเป็นจริงถ้าเข้าใจคำว่า “ธรรม” ตามลำดับตั้งแต่ต้น ก็จะไม่สงสัยในลักษณะที่เย็นหรือร้อน เพราะมีจริงในลักษณะที่อ่อนหรือแข็ง เพราะมีจริง ซึ่งก็เป็นธรรมนั่นเอง
ที่มา ...