อนุสัยกิเลส
ผู้ฟัง ลักษณะของอนุสัยกิเลสที่สะสมในจิต ทีนี้จิตดวงหนึ่งๆ เกิดก็เกิดขึ้น ตั้งอยู่ แล้วก็ดับไป ทีนี้จะสะสมอย่างไร ถึงจะสืบเนื่องนอนต่อไปเรื่อยๆ
สุ. ถ้าไม่มีจิตเกิดต่อ ก็จะตรงกับคำถามของคุณสุกัญญาว่า จะสะสมได้อย่างไร แต่เมื่อจิตขณะหนึ่งดับไปแล้ว มีจิตขณะอื่นเกิดสืบต่อ จะสะสมที่ไหน
ผู้ฟัง แสดงว่าจิตทุกขณะที่เกิด ก็มีอนุสัยกิเลสอยู่ตลอด
สุ. มิฉะนั้นจะไม่มีจิตที่ต่างกันสำหรับปุถุชน และพระโสดาบัน และพระอรหันต์เลย
ผู้ฟัง ลักษณะของจิตที่เป็นกุศล ก็จะต้องมีอนุสัยกิเลสอยู่ในจิตนั้นด้วย
สุ. แน่นอนค่ะ เพราะฉะนั้นอนุสัยดับด้วยโสตาปัตติมรรคระดับหนึ่ง สกทาคามิมรรค อนาคามิมรรค อรหัตมรรค ถ้าโลกุตตรมรรคจิตไม่เกิด จะดับอนุสัยกิเลสไม่ได้เลย
ผู้ฟัง ถ้าเช่นนั้นในอกุศลจิต ก็ย่อมมีลักษณะที่สะสมของกุศลจิตอยู่ด้วยหรือคะ
สุ. ค่ะ แน่นอนค่ะ อาสยานุสยะ สะสมทั้งฝ่ายกุศล และอกุศล
ผู้ฟัง ถ้าเป็นลักษณะของอกุศลจิต แล้วสะสมอกุศล ก็พอเข้าใจ แต่ลักษณะของอกุศลจิตที่มีกุศลสะสมอยู่ด้วย
สุ. คุณสุกัญญา มีโลภะไหมคะ มีเมตตาไหม
ผู้ฟัง ก็เป็นบางครั้ง
สุ. ทำไมมี มาจากไหน
ผู้ฟัง ไม่ทราบเหมือนกัน
สุ. อยู่ดีๆ โผล่ขึ้นมาหรืออย่างไรคะ
ผู้ฟัง ถ้าอย่างลักษณะของเมตตาก็ต้องมีเหตุ และปัจจัย เช่น มีสัตว์บุคคลเป็นอารมณ์
สุ. ค่ะ พระโสดาบันเห็นแล้วก็มีความเห็นผิด ไม่รู้ลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏหรือเปล่า เพราะฉะนั้นก่อนนั้น ก่อนที่จะเป็นพระโสดาบันก็ยังมีความเห็นผิดได้ มีโลภะได้ แต่เมื่อเป็นโสดาบันแล้ว ไม่มีเหตุที่จะให้เกิดความเห็นผิดอีกเลย เพราะว่าได้ดับความเห็นผิดหมด แต่ผู้ที่ยังไม่ได้ดับความเห็นผิด ยังมี แต่จะเกิดเมื่อไร ตามเหตุตามปัจจัย ถ้าอารมณ์ขณะนั้นเป็นอารมณ์ที่ไม่น่าพอใจ จะให้โลภะ ความยินดีติดข้องในสิ่งนั้นเกิด ก็เป็นไปไม่ได้ แต่มาจากไหน ถ้าไม่สะสมอยู่ในจิตจนกว่าจะถึงโลกุตตรจิตที่จะดับอกุศล
ที่มา ...