อินทรีย์ ๒๒ - อินทรีย์ ๕
คุณอุไรวรรณ กราบท่านอาจารย์ และผู้สนทนาธรรมทุกท่านค่ะ มีผู้จะถามปัญหาว่า อยากจะฟังให้เข้าใจเรื่องอินทรีย์ ๕
อ.วิชัย เรื่องของอินทรีย์ทั้งหมดจะมี ๒๒ แต่ถ้าพิจารณาโดยสภาพธรรมที่เกิด และมีจริง สภาพธรรมที่เป็นใหญ่ หมายความว่าเป็นใหญ่ในหน้าที่ของตน อย่างเช่นจักขุนทรีย์ มีหน้าที่รับกระทบกับวัณณรูป ที่เป็นปัจจัยให้การรู้อารมณ์ทางตาเกิดขึ้นได้ เพราะฉะนั้นต้องมีจักขุปสาทเป็นจักขุนทรีย์ เป็นใหญ่ที่จะรับรู้อารมณ์ทางตา อันนี้ก็โดยสภาพที่เป็นใหญ่ในจักขุทวาร
โสตินทรีย์ ฆานินทรีย์ ชิวหินทรีย์ กายินทรีย์ เหล่านี้ก็เป็นรูป และส่วนของภาวรูปที่เป็นอิตถินทีย์ และปริสสินทรีย์ นี่เป็นส่วนของรูป และส่วนของชีวิตินทรีย์ซึ่งก็มีส่วนทั้งที่เป็นรูป และเป็นนาม เพราะเหตุว่าชีวิตินทรย์ที่เป็นรูปก็มี และชีวิตินทรีย์ที่เป็นนามก็มี
เพราะฉะนั้นโดยสภาพที่เป็นรูป ก็จะเห็นถึงความเป็นใหญ่ของตัวจริงๆ เพราะเหตุว่าการที่จะรับรู้อารมณ์ได้ ทางทวารต่างๆ ต้องอาศัยอินทรีย์เหล่านี้ ในการเป็นใหญ่ ในการรับรู้อารมณ์ต่างๆ เพราะเหตุว่าโดยรูปอื่นที่เหลือจะไม่สามารถรับรู้อารมณ์ อย่างเช่นจักขุปสาท จะไม่มีรูปอื่นเลยที่สามารถรับกระทบกับวัณณรูปได้ ต้องมีเฉพาะรูปเดียวเท่านั้น ก็คือ จักขุปสาท ซึ่งเป็นจักขุนทรีย์ คือ เป็นใหญ่ในการรับรู้อารมณ์ทางทวารตา นี่เป็นส่วนอินทรีย์ที่เป็นรูป
ในส่วนอินทรีย์ที่เป็นนาม ก็มี ดังที่กล่าวไปแล้ว ในการอบรมเจริญปัญญาจนถึงการรู้แจ้งอริยสัจธรรม ต้องอบรมเจริญอินทรีย์ ๕ ก็มีสัทธินทรีย์ วิริยินทรีย์ สตินทรีย์ สมาธินทรีย์ และปัญญินทรีย์ ซึ่งสภาพธรรมเหล่านี้เป็นสิ่งที่อบรม และเจริญจนถึงความเป็นใหญ่ในหน้าที่ของตน เช่น ศรัทธา เป็นใหญ่ ครอบงำความไม่มีศรัทธา ในส่วนนามอินทรีย์อื่นก็มี อย่างเช่น จิตเป็นอินทรีย์ไหมครับ เป็นมนินทรีย์ และส่วนของอินทรีย์ที่จะเป็นปัญญาที่รู้แจ้งอริยสัจธรรม เรื่อยขึ้นไป ก็มีอนัญญาตัญญสามีอินทรีย์ อัญญินทรีย์ และอัญญาตาวินทรีย์ อันนี้ก็เป็นอินทรีย์ที่เกิดในการรู้แจ้งอริยสัจธรรม ที่เกิดกับมรรค และผล นี่ก็เห็นถึงความเป็นอินทรีย์ แต่ที่จะอบรมเจริญ อินทรีย์ ก็คืออินทรีย์ ๕
อ.ธีรพันธ์ เจริญสัทธินทรีย์ ศรัทธาเจตสิกนั่นเองที่เป็นสัทธินทรีย์ เพราะฉะนั้นการอบรมเจริญอินทรีย์ ๕ ก็ได้แก่ การอบรมเจริญสัทธินทรีย์ วิริยินทรีย์ สตินทรีย์ สมาธินทรีย์ ปัญญินทรีย์ เพราะอินทรีย์เหล่านี้ เมื่ออบรมเจริญให้มากแล้ว เป็นไปในโพธิปักขิยธรรม ฝักฝ่ายในการตรัสรู้ธรรมตามความเป็นจริงนั่นเอง ก็เป็นเรื่องที่จะต้องอบรมเจริญตั้งแต่การอบรมเจริญสติปัฏฐาน ๔ ในเบื้องต้น จนกว่าจะเป็นการอบรมเจริญที่มั่นคงจริงๆ เป็นใหญ่จริงๆ เป็นฝักฝ่ายที่จะได้ตรัสรู้ คือ เห็นแจ้งพระนิพพาน
ที่มา ...