สภาพธรรมใน วันหนึ่งๆ ที่ไม่ใช่ทางจักขุทวาร ทวารอื่นนั้นมืด
ถ . ขณะที่เห็นเป็นสภาพรู้ เป็นอาการรู้ ขณะนั้นเป็นทวิปัญจวิญญาณหรือเปล่า
สุ. หมายความว่า จะเป็นทวิปัญจวิญญาณ หรือสัมปฏิจฉันนะ หรือ สันตีรณะ หรืออะไรอย่างนั้นหรือ
ถ . ครับ
สุ. อย่าไปไกลถึงขนาดนั้น ดีไหม แต่ปัญญาต้องระลึกลักษณะของสภาพที่เป็นนามธรรมก่อน และถ้าจะรู้จริงๆ ทรงแสดงไว้ว่า ขณะที่เป็นชวนวิถี เพราะว่าชวนวิถีเกิดดับถึง ๗ ขณะ แต่จักขุวิญญาณนั้นเพียงขณะเดียว แต่ถึงแม้ว่าชวนวิถีจะเป็นโลภมูลจิต หรือโทสมูลจิต หรือมหากุศลจิตก็ตาม สำหรับผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์ ก็มีสี หรือเสียง หรือกลิ่น หรือรสนั่นเองเป็นอารมณ์ เพียงแต่ว่าไม่ได้กระทำกิจเห็นหรือกิจได้ยิน แต่อารมณ์นั้นยังคงปรากฏ เพราะฉะนั้น ไม่จำเป็นต้องคิดว่า เป็น จักขุวิญญาณ หรือสัมปฏิจฉันนะ หรือสันตีรณะ
ถ . เพราะฉะนั้น ตอนที่เป็นชวนวิถี สามารถมีนามธรรมที่เป็นสภาพรู้ อาการรู้ปรากฏได้
สุ. ได้
ถ . และขณะนั้นไม่น่าจะมืด ถ้าสีสามารถปรากฏกับทวิปัญจวิญญาณแล้ว คือ สามารถเป็นอารมณ์ของจิตอื่นๆ ทางปัญจทวารวิถีได้ด้วย ขณะนั้นไม่น่ามืด
สุ. คิดดูว่า จักขุทวารวิถี วิถีเดียว กับโสตทวารวิถี ฆานทวารวิถี ชิวหาทวารวิถี กายทวารวิถี ตั้ง ๔ ทาง รวมทั้งทางมโนทวารวิถีอีก ๑ จะมากกว่ากัน หรือจะน้อยกว่ากัน
ถ . ถ้าเราไม่พิจารณาทวารอื่น เราพิจารณาเฉพาะทางตาอย่างเดียว ใช่ไหม
สุ. ถ้าพิจารณาทางเดียว ก็แน่นอนว่า อารมณ์ใดปรากฏทางจักขุทวารวิถี เป็นของจริงอย่างไรก็เป็นของจริงอย่างนั้น แต่ไม่มีทางที่จะเป็นทวารเดียว ใช่ไหม เช่น ในขณะนี้ จะให้มีแต่เห็น โดยที่ไม่มีได้ยินกับคิดนึก เป็นไปไม่ได้
เพราะฉะนั้น การเจริญสติปัฏฐาน เป็นการรู้ตามสภาพธรรมที่เกิดขึ้นเพราะ เหตุปัจจัย จึงจะประจักษ์ความจริงได้ และเมื่อประจักษ์ความจริง ก็พิจารณาดูว่า อยู่ในโลกที่สว่างหรืออยู่ในโลกที่มืด ในขณะที่ปัญญาประจักษ์ลักษณะของ สภาพธรรม
ถ . ฉะนั้น เวลาเราเห็นสีครั้งหนึ่ง ก็ไม่แน่ อาจจะเป็นทางมโนทวารก็ได้ ใช่ไหม
สุ. แน่นอน
ถ . ที่สว่างอยู่ขณะนี้ ไม่ใช่เฉพาะขณะจักขุวิญญาณเกิดขึ้นเท่านั้นสว่าง
สุ. จักขุทวารวิถีมีสิ่งที่ปรากฏทางตาเป็นอารมณ์ ภวังคจิตไม่ได้มี สิ่งที่ปรากฏทางตาเป็นอารมณ์ แต่มโนทวารวิถีที่เกิดต่อ รับสี หรือสิ่งที่ปรากฏทางตาต่อจากจักขุทวารวิถี ถ้าเทียบกับขณะที่เป็นภวังค์ และมีวิถีทางทวารอื่นคั่น เช่น ขณะที่กำลังได้ยิน หรือขณะที่กำลังกระทบสัมผัส ขณะนั้นจะรู้ได้ว่า สภาพธรรมใน วันหนึ่งๆ ที่ไม่ใช่ทางจักขุทวาร ทวารอื่นนั้นมืด
ที่มา ...