ศีลมีที่สุดก็มี ศีลไม่มีที่สุดก็มี
ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค ข้อ ๘๗ มีว่า
ศีลมีที่สุดก็มี ศีลไม่มีที่สุดก็มี ในศีล ๒ อย่างนั้น ศีลมีที่สุดนั้นเป็นไฉน
ศีลมีที่สุดเพราะลาภก็มี ศีลมีที่สุดเพราะยศก็มี ศีลมีที่สุดเพราะญาติก็มี ศีลมีที่สุดเพราะอวัยวะก็มี ศีลมีที่สุดเพราะชีวิตก็มี ฯ
ท่านตรวจสอบชีวิตของท่านได้ คงจะล่วงทุจริตกรรมกันบ้าง ทางกาย ทางวาจา ซึ่งแต่ละครั้งขอให้ท่านตรวจสอบว่าเพราะอะไร เพราะลาภ หรือเพราะยศ หรือเพราะญาติ หรือเพราะอวัยวะ หรือเพราะชีวิต
ศีลมีที่สุดเพราะลาภนั้นเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ ย่อมล่วงสิกขาบทตามที่ตนสมาทานไว้ เพราะเหตุแห่งลาภ เพราะปัจจัยแห่งลาภ เพราะการณ์แห่งลาภ ศีลนี้เป็นลาภปริยันตศีลหมายความว่า มีที่สุดเพราะลาภ
ศีลมีที่สุดเพราะยศนั้นเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ ย่อมล่วงสิกขาบทตามที่ตนสมาทานไว้ เพราะเหตุแห่งยศ เพราะปัจจัยแห่งยศ เพราะการณ์แห่งยศ ศีลนี้เป็นยสปริยันตศีล
ศีลมีที่สุดเพราะญาตินั้นเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ ย่อมล่วงสิกขาบทตามที่ตนสมาทานไว้ เพราะเหตุแห่งญาติ เพราะปัจจัยแห่งญาติ เพราะการณ์แห่งญาติ ศีลนี้เป็นญาติปริยันตศีล
ศีลมีที่สุดเพราะอวัยวะนั้นเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ ย่อมล่วงสิกขาบทตามที่ตนสมาทานไว้ เพราะเหตุแห่งอวัยวะ เพราะปัจจัยแห่งอวัยวะ เพราะการณ์แห่งอวัยวะ ศีลนี้เป็นอังคปริยันตศีล ฯ
ศีลมีที่สุดเพราะชีวิตนั้นเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ ย่อมล่วงสิกขาบทตามที่ตนสมาทานไว้ เพราะเหตุแห่งชีวิต เพราะปัจจัยแห่งชีวิต เพราะการณ์แห่งชีวิต ศีลนี้เป็นชีวิตปริยันตศีล
ศีลเห็นปานนี้เป็นศีลขาด เป็นศีลทะลุ ด่าง พร้อย ไม่เป็นไทย วิญญูชนไม่สรรเสริญ อันตัณหา และทิฏฐิจับต้องแล้ว ไม่เป็นไปเพื่อสมาธิ เป็นที่ตั้งแห่งความเดือดร้อน ไม่เป็นที่ตั้งแห่งความปราโมทย์ ไม่เป็นที่ตั้งแห่งปีติ ไม่เป็นที่ตั้งแห่งความระงับ ไม่เป็นที่ตั้งแห่งความสุข ไม่เป็นที่ตั้งแห่งสมาธิ ไม่เป็นที่ตั้งแห่งยถาภูตญาณทัสสนะ ไม่เป็นไปเพื่อความเบื่อหน่าย เพื่อความคลายกำหนัด เพื่อความดับ เพื่อความสงบระงับ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพานโดยส่วนเดียว ศีลนี้เป็นปริยันตศีล
ถ้าในขณะนั้น สติเกิดขึ้นระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรม จะฆ่าได้ไหม จะเอาสิ่งที่บุคคลอื่นไม่ได้ให้มาเป็นของตนได้ไหม ไม่ได้เลย
แต่หลงลืมสติ สติไม่ได้ระลึกรู้ลักษณะของนามธรรม และรูปธรรมตามความเป็นจริง เพราะฉะนั้น เป็นศีลที่ขาด เป็นศีลที่ทะลุ เป็นศีลที่ด่างพร้อย ไม่เป็นไทย ไม่เป็นที่ตั้งแห่งยถาภูตญาณทัสสนะ ไม่เป็นไปเพื่อความเบื่อหน่าย เพื่อความคลายกำหนัด เพื่อความดับ เพื่อความสงบระงับ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพานโดยส่วนเดียว ศีลนี้เป็นปริยันตศีล
เพราะฉะนั้น ต่อไปนี้จะให้ศีลเป็นอย่างไร ไม่ขาด ไม่ทะลุ ไม่ด่างพร้อย ได้ไหม ท่านผู้ฟังกล่าวว่า ถ้ามีปัจจัยที่จะให้เป็นไปได้ก็ได้ ถ้าปัจจัยไม่ให้เป็นไปอย่างนั้น ก็เป็นอย่างนั้นไม่ได้ ตามกำลังของปัจจัยซึ่งแต่ละท่านสะสมมา แต่ถึงอย่างไรก็ตาม ถ้ารู้จักคุณของศีล อานิสงส์ของศีล ประโยชน์ของศีล ก็ย่อมเกิดแม้เจตนาที่จะวิรัติทุจริต ที่จะรักษาศีลให้มั่นคงยิ่งขึ้น
สำหรับ ข้อ ๘๘ มีข้อความว่า
ศีลไม่มีที่สุดนั้นเป็นไฉน
ศีลไม่มีที่สุดเพราะลาภก็มี ศีลไม่มีที่สุดเพราะยศก็มี ศีลไม่มีที่สุดเพราะญาติ ก็มี ศีลไม่มีที่สุดเพราะอวัยวะก็มี ศีลไม่มีที่สุดเพราะชีวิตก็มี
น่าสรรเสริญศีลอย่างนี้ไหม ไม่ว่าจะเป็นลาภ ก็ไม่ทำให้ศีลนั้นขาด ทะลุ ด่าง พร้อย ไม่ว่าจะเป็นยศ ไม่ว่าจะเป็นญาติ ไม่ว่าจะเป็นอวัยวะ หรือแม้ชีวิต ก็ไม่ทำให้ศีลขาด ทะลุ หรือด่างพร้อยได้
ข้อความต่อไปมีว่า
ศีลไม่มีที่สุดเพราะลาภเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ แม้ความคิดก็ไม่ให้เกิดขึ้นเพื่อจะล่วงสิกขาบทตามที่ตนสมาทานไว้ เพราะเหตุแห่งลาภ เพราะปัจจัยแห่งลาภ เพราะการณ์แห่งลาภ อย่างไรเขาจักล่วงสิกขาบทเล่า ศีลนี้เป็นศีลไม่มีที่สุดเพราะลาภ ฯ
มีความมั่นคงมาก จนกระทั่งแม้ความคิดก็ไม่ให้เกิดขึ้นเพื่อจะล่วงสิกขาบทตามที่ตนสมาทานไว้ อย่างไรเขาจักล่วงสิกขาบทเล่า
ศีลไม่มีที่สุดเพราะยศนั้นเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ ... เพราะเหตุแห่งยศ ... ศีลนี้เป็นศีลไม่มีที่สุดเพราะยศ ฯ
ศีลไม่มีที่สุดเพราะญาตินั้นเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ ... เพราะเหตุแห่งญาติ ... ศีลนี้เป็นศีลไม่มีที่สุดเพราะญาติ ฯ
ศีลไม่มีที่สุดเพราะอวัยวะนั้นเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ ... เพราะเหตุแห่งอวัยวะ ... ศีลนี้เป็นศีลไม่มีที่สุดเพราะอวัยวะ ฯ
ศีลไม่มีที่สุดเพราะชีวิตนั้นเป็นไฉน
บุคคลบางคนในโลกนี้ แม้ความคิดก็ไม่ให้เกิดขึ้นเพื่อล่วงสิกขาบทตามที่ตนสมาทานไว้ เพราะเหตุแห่งชีวิต เพราะปัจจัยแห่งชีวิต เพราะการณ์แห่งชีวิต อย่างไรเขาจักล่วงสิกขาบทเล่า ศีลนี้เป็นศีลไม่มีที่สุดเพราะชีวิต
ศีลเห็นปานนี้เป็นศีลไม่ขาด ไม่ทะลุ ไม่ด่าง ไม่พร้อย เป็นไทย วิญญูชนสรรเสริญ อันตัณหา และทิฏฐิไม่จับต้อง เป็นไปเพื่อสมาธิ ไม่เป็นที่ตั้งแห่งความเดือดร้อน เป็นที่ตั้งแห่งความปราโมทย์ เป็นที่ตั้งแห่งปีติ เป็นที่ตั้งแห่งความระงับ เป็นที่ตั้งแห่งความสุข เป็นที่ตั้งแห่งสมาธิ เป็นที่ตั้งแห่งยถาภูตญาณทัสสนะ ย่อมเป็นไปเพื่อความเบื่อหน่าย เพื่อความคลายกำหนัด เพื่อความดับ เพื่อความสงบระงับ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพานโดยส่วนเดียว ศีลนี้เป็น อปริยันตศีล
กว่าจะบรรลุคุณธรรมเป็นพระโสดาบัน จะต้องอบรมขัดเกลามากมายเหลือเกิน แม้แต่ในเรื่องของศีล ซึ่งไม่มีที่สุดเพราะชีวิต เป็นศีลที่ วิญญูชนสรรเสริญ อันตัณหา และทิฏฐิไม่จับต้อง ไม่ใช่รักษาศีลเพื่อต้องการอานิสงส์ คือ การเกิดในสวรรค์ชั้น ต่างๆ หรือรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพารมณ์ แต่ว่าเป็นผู้ที่อบรมเจริญมรรคมีองค์ ๘ เพื่อจะให้ศีลนั้นเป็นศีลที่ ตัณหา และทิฏฐิไม่จับต้อง ... เป็นที่ตั้งแห่งยถาภูตญาณทัสสนะ ย่อมเป็นไปเพื่อความเบื่อหน่าย เพื่อความคลายกำหนัด เพื่อความดับ เพื่อความสงบระงับ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพานโดยส่วนเดียว ศีลนี้เป็นอปริยันตศีล
ที่มา ...