สติขั้นคิด กับ สติปัฏฐาน ต่างกันอย่างไร

ผู้ฟัง ขอท่านอาจารย์ ช่วยกรุณาอธิบายเกี่ยวกับสติ หรือการเกิดสติ ในขั้นคิดกับสติในขั้นสติปัฎฐาน ว่าแตกต่างกันอย่างไร และเกิดขึ้นพร้อมกันได้หรือไม่

ท่านอาจารย์ ไม่ได้ เกิดขึ้นพร้อมกันไม่ได้ เพราะว่าจิตเกิดขึ้นทีละหนึ่งขณะ

ผู้ฟัง แล้วคำถามที่ว่า สติขั้นคิดกับสติปัฎฐาน แตกต่างกันอย่างไร

ท่านอาจารย์ แตกต่างกัน เพราะเวลานี้ทุกคนคิดได้ ว่าเห็นไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวตน คิดได้ แต่ไม่ใช่การรู้จริงๆ ว่าขณะนี้เป็นสภาพรู้ที่กำลังเห็น พูดตามก็ได้ทุกอย่าง แต่ว่าขณะนั้นเป็นปัญญาที่รู้พร้อมสติ ที่ระลึกลักษณะนั้นหรือเปล่า

ผู้ฟัง จะพูดว่าสติขั้นคิด ก็ยังมีเรา มีตัวตน ถ้าสติปัฎฐานจะเป็นรูปกับนาม ที่เป็นอารมณ์

ท่านอาจารย์ กำลังเริ่มรู้ลักษณะของนามธรรม และรูปธรรม ที่เป็นปรมัตถ์ธรรม ถ้ารู้ได้ขั้นการฟัง ก็ไม่ต้องเจริญสติ อธิบายเพิ่มเติมนิดนึงเรื่องสติสัมปชัญญะ ต้องเป็นสติปัฎฐานแน่ เพราะว่าถ้าเป็นสติอื่น อย่างสติที่เป็นไปในทาน ไม่ใช่สติสัมปชัญญะได้ เพราะเหตุว่าขณะนั้นเป็นเพียงการระลึกเป็นไปในการให้ หรือว่าสติเกิดในขณะที่วิรัติทุจริต

เพราะฉะนั้นสัมปชัญญะ หมายความถึง เวลาที่สติที่เป็นสภาพธรรม ที่เป็นโสภณที่ดีงาม ที่เป็นกุศลเกิด ไม่มีสัมปชัญญะได้ แต่ว่าเวลาที่เป็นสติปัฎฐาน จะขาดสัมปชัญญะไม่ได้เลย เพราะเหตุว่าขณะนั้นระลึกรู้ตัวทั่วพร้อม หมายความว่า ขณะนั้นมีสติระลึกที่ลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ เพราะฉะนั้นขณะนั้นต้องเป็นสติสัมปชัญญะ เพราะฉะนั้นสติปัฎฐานต้องเป็นสติสัมปชัญญะ เพราะเหตุว่าจะกล่าวว่าขาดสัมปชัญญะไม่ได้ เพราะว่าอะไร มีลักษณะสภาพธรรมปรากฏ แล้วสติระลึก คือรู้สึกตัว รู้ในลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏในขณะนั้น

เพราะฉะนั้นสติปัฎฐานเป็นสติสัมปชัญญะ หรือเวลาที่เป็นสัมมาสติในขณะที่เจริญสมถภาวนา ก็เป็นสติสัมปชัญญะด้วย เพราะฉะนั้นสติสัมปชัญญะหมายถึงโสภณหรือกุศลจิตที่เกิดร่วมกับปัญญา คือรู้ในลักษณะสภาพของธรรมในขณะนั้นตามความเป็นจริง แล้วแต่ว่าจะเป็นระดับขั้นของสมถะด้วยว่า ระดับชั้นของสติปัฎฐาน อย่างขณะนี้ ถ้ามีเสียง ได้ยิน แล้วก็สี สิ่งที่ปรากฏทางตา คนที่เวลาที่สติสัมปชัญญะเกิด ไม่ใช่รู้ตรงอื่น หรือที่อื่น แต่จะรู้ตรงลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ เพราะฉะนั้นในขณะนั้นจึงเป็นสติสัมปชัญญะ

บางทีภาษาไทยก็ทำให้เราไขว้เขว เพราะว่าเราจะใช้คำว่า คนเมาไม่มีสติสัมปชัญญะ ไม่รู้สึกตัว ใช่ไหม ก็จริง แต่ไม่ได้หมายความเพียงแค่นั้น แต่หมายความว่า ขณะนั้นต้องมีปัญญาที่เกิดร่วมกับสติที่ระลึกลักษณะของสภาพธรรม เพราะเหตุว่าถึงคนไม่เมา แล้วเราจะบอกว่ารู้สึกตัวหรือเปล่า เวลานี้ นั่งอยู่ที่นี่ รู้สึกตัวหรือเปล่า คนธรรมดาก็จะบอกว่ารู้สึกตัว เพราะว่าไม่เมา ใช่ไหม แต่ถ้าคนที่รู้ศัพท์ แล้วก็เข้าใจลักษณะของสภาพธรรม และใช้คำให้ถูก ขณะใดที่สติปัฎฐานเกิด ขณะนั้นจึงจะเป็นสติสัมปชัญญะ เพราะไม่ใช่เพียงรู้ว่าเราอยู่ที่นี่ หรือเราเห็นอะไร แต่จะต้องรู้ลักษณะของสภาพธรรมในขณะนั้น ที่กำลังปรากฏ