การศึกษาปัจจัย ๒๔ เพื่อพิจารณาให้เข้าใจ

สำหรับเรื่องของปัจจัยนี้ ท่านผู้ฟังจะได้ยินได้ฟังตั้งแต่ต้นทีเดียวว่า สภาพธรรมที่เป็นสังขารธรรมต้องอาศัยปัจจัยจึงเกิดขึ้น ถ้าไม่มีปัจจัยก็ไม่สามารถจะเกิดขึ้นได้ ต้องเป็นไปตามเหตุตามปัจจัย เพราะฉะนั้นก็ได้ยินคำว่าปัจจัยบ่อย นับตั้งแต่ได้รู้ลักษณะของสังขารธรรม แล้วสำหรับปรมัตถธรรมมี ๔ คือ จิตปรมัตถ์ เจตสิกปรมัตถ์ รูปปรมัตถ์ นิพพานปรมัตถ์

เพราะฉะนั้นสภาพธรรมที่เป็นปรมัตถธรรมนี้นั่นเอง เป็นปัจจัยที่ทำให้สภาพปรมัตถธรรมอื่นเกิดขึ้นพร้อมกันกับตน หรือว่าอาจจะเกิดขึ้นภายหลังที่สภาพธรรมที่เป็นปัจจัยดับไปแล้ว

ปัจจัยทั้งหมดมีโดยประเภทใหญ่ ๆ ๒๔ ปัจจัย ไม่จำเป็นที่จะต้องฟังแบบท่อง หรือว่าตั้งใจที่จะจำชื่อทั้งหมด หรืออะไร แต่ควรที่จะเพียงเริ่มพิจารณาศึกษาให้เข้าใจในเหตุผลของสภาพธรรมที่กำลังศึกษาให้ละเอียดขึ้น เพื่อเวลาที่ศึกษาต่อไป ปัจจัย ๒๔ แต่ละประเภทก็จะได้ศึกษาเมื่อถึงโอกาส เพราะเหตุว่าการที่จะศึกษาเรื่องปัจจัย จะต้องศึกษาถึงลักษณะของจิตแต่ละดวงซึ่งเกิดดับสืบต่อกัน ถ้ายังไม่ทราบว่าจิตดวงไหนเกิดแล้วดับไป แล้วเป็นปัจจัยอะไรที่จะทำให้จิตดวงต่อไปเกิดขึ้น

เพราะฉะนั้นการที่จะรู้ปัจจัยของจิต ก็จะต้องรู้ลักษณะของจิตแต่ละประเภท แต่ละดวง แล้วจะรู้ว่า ในจิตแต่ละประเภทแต่ละดวงนั้นเป็นปัจจัยอะไรแก่เจตสิกซึ่งเกิดร่วมกัน หรือว่าแก่สภาพของจิต เจตสิกซึ่งจะเกิดในภายหลัง

เพราะฉะนั้นในการที่จะพูดถึงเรื่องของปัจจัย เป็นเรื่องย่อ เพียงแต่จะให้คุ้นเคยกับชื่อ และให้เข้าในสภาพของปัจจัยนั้น ๆ ตามควร