ธรรมารมณ์ รู้ได้ทางมโนทวาร

ถ้าเราทราบว่า ธรรมารมณ์ คือสภาพธรรมที่สามารถจะรู้ได้เฉพาะทางมโนทวาร ทวารอื่นไม่สามารถที่จะรู้ธรรมารมณ์ได้ คือเราไม่ไปจำว่าธรรมารมณ์มีอะไรบ้าง นับไปนับมาให้ครบ แต่ความจริงแล้วต้องเข้าใจสภาพธรรม อย่างจิตเป็นสภาพรู้หรือธาตุรู้ ไม่มีรูปร่าง สีสันวรรณะใดๆ เพราะฉะนั้นใครจะไปเห็นจิตทางตา เป็นไปไม่ได้เลย เพราะฉะนั้นสภาพนี้ สามารถที่จะรู้ได้ทางใจ ไม่ใช่สามารถจะไปเห็น จะไปได้ยินต่างๆ เหล่านี้ เพราะฉะนั้นคำพูดนี้จะแสดงให้เห็นว่าเราไปจำ เป็นหมวด เป็นเรื่อง หรือว่าเราเข้าใจว่าสภาพธรรมนั้นไม่สามารถจะรู้ได้ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย จิตไม่สามารถจะเป็นอารมณ์ของจักขุวิญญาณ โสตวิญญาณได้เลย เพราะฉะนั้นจิตก็เป็นสภาพธรรมที่จะรู้ได้เฉพาะทางใจเท่านั้น ถ้าเราเข้าใจอย่างนี้ คือเข้าใจตัวธรรม ไม่มุ่งไปจำว่าธรรมารมณ์มีกี่อย่าง แล้วก็ตอบได้ เจตสิกก็เช่นเดียวกัน จะไปเห็นเจตสิก จะไปได้กลิ่นเจตสิกนี้เป็นไปไม่ได้เลย เพราะฉะนั้นเจตสิกมีจริง สามารถจะรู้ได้ทางใจ คือให้เข้าใจว่าที่เราคิด ที่เราเข้าใจ ต้องเป็นเรื่องของความเข้าใจสามารถ ซึ่งเป็นสิ่งที่ละเอียดมาก ทั้งหมดทุกคำที่เราได้ยินมา ถ้าเราจะพิจารณาก็จะเห็นว่าทำให้เราเห็นความเป็นอนัตตา แค่เราพิจารณาจริงๆ เข้าใจจริงๆ ก็จะทำให้ไม่ยึดถือสภาพธรรมว่าเป็นเรา ในขั้นฟัง แต่จะต้องอบรมเจริญปัญญาจนกว่าจะประจักษ์ลักษณะนั้นจริงๆ