ขณะที่ฟังธรรมไม่เข้าใจเป็นมหากุศลญานวิปยุตต์

ขณะที่กำลังฟังธรรมในขณะนี้ ขณะที่เพียงฟังแล้วไม่เข้าใจก็ต้องเป็นมหากุศล แต่เมื่อไม่เข้าใจจะเป็นญาณสัมปยุตต์ได้ไหม ไม่ได้ และเมื่อฟังแล้วก็เริ่มเข้าใจบ้างเล็กน้อย นิดหน่อย นิดเดียว อย่างเช่น นามธรรมเป็นสภาพรู้ มีใครบ้างที่ฟังประโยคนี้แล้วไม่เข้าใจ เข้าใจใช่ไหมคะ นามธรรมเป็นสภาพรู้ เป็นธาตุรู้ ธาตุรู้ก็บอกแล้วว่า ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล เป็นแต่เพียงธาตุ คือ สภาวธรรมอย่างหนึ่ง เป็นอาการรู้ แสดงว่าไม่มีรูปร่าง ไม่มีสี ไม่มีเสียง ไม่มีกลิ่นเลย เป็นแต่เพียงอาการรู้เท่านั้นเอง นี่เข้าใจแล้วนะคะ เป็นญาณสัมปยุตต์หรือยัง หรือว่าเพียงเงาๆ ที่จะรู้ว่า นี่คือลักษณะของนามธรรม

ขณะที่กำลังเห็น ในพระไตรปิฎกพระผู้มีพระภาคจะทรงแสดงว่า จักขุวิญญาณเกิดขึ้นเห็นสิ่งที่ปรากฏทางตา ฟังก็เข้าใจใช่ไหมคะว่า ไม่ใช่ตัวตน เพราะเหตุว่าต้องเป็นจิต ไม่ใช่รูปที่กำลังเห็น แต่ในขณะที่เห็นเดี๋ยวนี้ จักขุวิญญาณเห็น ไม่ใช่ตัวตน ลักษณะของธาตุรู้ที่เป็นจักขุวิญญาณคืออย่างไร ไม่ใช่ชื่อจักขุวิญญาณ แต่เป็นลักษณะ เป็นธาตุรู้ เป็นอาการรู้ ปัญญาสามารถที่จะรู้อย่างนี้หรือยัง หรือว่าเริ่มที่จะเข้าใจบ้างเล็กน้อย

สภาพของจิตต้องเป็นมหากุศลญาณสัมปยุตต์ที่ต่ำที่สุด น้อยที่สุด สามารถจะให้ผลเป็นมหาวิบากญาณวิปปยุตต์ได้ เพราะเหตุใดคะ ฟังแล้ว ไม่ฟังอีกเลย ๓๐ ปี ลืมไหมคะ นามธรรมเป็นอย่างไร ที่เคยได้ยินได้ฟังไว้ ที่ค่อยๆ น้อมไปทีละน้อย ถ้า ๓๐ ปีนั้นไม่ได้ฟังเลย เผอิญไปอยู่ที่อื่น หมดโอกาสที่จะได้ยินได้ฟังด้วยประการใดๆ ก็ตาม จะเหมือนกับการที่ฟังอีกบ่อยๆ เนืองๆ พิจารณาอีกบ่อยๆ เนืองๆ ใกล้ชิดต่อลักษณะของสภาพที่เป็นธาตุรู้เพิ่มขึ้น แม้ว่าจะเป็นเพียงวันละเล็กละน้อย แต่ว่าสามารถเป็นปัญญาที่ค่อยๆ รู้ขึ้น มากกว่าที่จะห่างเหินไปเสียเลย

เพราะฉะนั้นในการฟังที่เป็นมหากุศลญานสัมปยุตต์เพียงครั้งแรกนั่นหรือ ที่จะให้ผลเป็นมหาวิบากญาณสัมปยุตต์ ในเมื่อมีกำลังอ่อน เกือบจะเรียกว่า มลายหายไปเลย ถ้าไม่มีการที่จะฟังอีกบ่อยๆ หรือไม่มีการที่จะน้อมพิจารณาอีกเนืองๆ เป็นมหากุศลญาณสัมปยุตต์ที่ไม่มีกำลังเลย

เพราะฉะนั้นย่อมสามารถที่จะให้ผลเป็นมหาวิบากญาณวิปปยุตต์ได้ แต่ถ้าผู้ใดอบรมเจริญปัญญาประจักษ์แจ้งลักษณะสภาพของนามธรรม และรูปธรรม ยังไม่ถึงความเป็นพระโสดาบันบุคคล แต่ปัญญาที่สามารถประจักษ์แจ้งลักษณะของนามธรรม และรูปธรรมได้ ให้ผลเป็นมหาวิบากญาณสัมปยุตต์ เพราะเหตุว่าปัญญาต่างขั้นกันเหลือเกินกับการที่เพียงเริ่มที่จะเข้าใจในลักษณะของนามธรรม และรูปธรรม