จิตปราศจากอารมณ์ไม่ได้

จิตไม่มีอารมณ์เกิดไม่ได้ จิตไม่รู้อารมณ์เกิดไม่ได้ ข้อความในพระไตรปิฎกอุปมาจิต เหมือนกับคนที่มีร่างกายอ่อนแอ จะลุกขึ้นก็ต้องอาศัยไม้เท้าหรือสิ่งที่จะช่วยพยุง คือ อารมณ์ ฉันใด จิตจะปราศจากอารมณ์ไม่ได้ ฉันนั้น แม้เป็นสภาพรู้ เป็นธาตุรู้ แต่ก็ต้องรู้อารมณ์ จึงต้องอาศัยอารมณ์เกิดขึ้น ไม่มีอารมณ์เกิดไม่ได้

ถ้าเสียงไม่เกิด จะให้จิตได้ยินเกิดเป็นไปได้ไหม เป็นไปไม่ได้เลย เพราะฉะนั้นที่โสตวิญญาณจิตจะเกิด ก็เพราะเหตุว่ามีเสียงเป็นปัจจัยให้เกิดโสตวิญญาณ โดยเสียงนั้นเป็นอารัมมณปัจจัยของโสตวิญญาณ

เพราะฉะนั้นอารัมมณปัจจัยก็เป็นปัจจัยซึ่งสำคัญ เพราะเหตุว่าจิตเป็นสภาพที่เกิดขึ้นรู้อารมณ์ และเมื่อจิตเป็นสภาพที่รู้อารมณ์ก็มีการต้องการอารมณ์ แสวงหาอารมณ์ไม่สิ้นสุด เพราะฉะนั้นจึงทรงแสดงอารัมมณปัจจัยเป็นปัจจัยที่ ๒ ซึ่งผัสสเจตสิกเป็นสภาพที่มีจริง และสามารถที่จะเป็นอารัมมณปัจจัยของจิตที่กำลังรู้ลักษณะของผัสสเจตสิกในขณะนั้น

เพราะฉะนั้นท่านผู้ฟังก็พิจารณาธรรมได้ว่า สำหรับตัวท่าน เฉพาะตัวท่าน ผัสสเจตสิกเป็นอารัมมณปัจจัยแล้วหรือยัง เป็นแล้วหรือยัง

ชาญ ผัสสะเป็นนามธรรม ก็เป็นอารมณ์ให้จิต ให้สติระลึกรู้เช่นกัน ก็เป็นอารมณ์ของสติจริง

ท่านอาจารย์ เวลาที่สติเกิด ระลึกรู้สภาพธรรมอะไรเคยระลึกรู้ลักษณะของผัสสะไหม ?

ชาญ ไม่เคย

ท่านอาจารย์ เพราะฉะนั้น ผัสสะยังไม่เป็นอารัมมณปัจจัยแก่จิต

เห็นไหมคะว่าต้องคิดธรรมเป็นเรื่องที่จะต้องคิด ไม่ใช่เรื่องท่อง เรื่องท่องแล้วไม่เข้าใจในเหตุผล เพียงแต่จำแล้วก็ลืมได้ แต่ถ้าเข้าใจจริง ๆพิจารณาจริง ๆ จะไม่ผิด