ผัสสเจตสิกเป็นอารัมณปัจจัยได้

เพราะฉะนั้นผัสสเจตสิกเป็นอารัมมณปัจจัยได้ไหม ? ได้ เป็นหรือยัง ? ยัง ต้องรู้ตามความเป็นจริง เป็นได้ แต่ว่ายังไม่เป็น เพราะเหตุว่าสติยังไม่ได้ระลึกรู้ตรงลักษณะของผัสสเจตสิก เพราะฉะนั้นเพียงเข้าใจเรื่องของผัสสะ แล้วก็ใช้คำว่าผัสสะแล้วนึกถึงชื่อว่าผัสสะ ในขณะนั้นให้ทราบว่ายังไม่ได้มีผัสสเจตสิก ซึ่งเป็นปรมัตถธรรมเป็นอารมณ์ เพียงแต่ว่ามีบัญญัติธรรม คือ สัญญาความจำในเสียงของคำว่าผัสสะเป็นอารมณ์

นี่คือสภาพธรรมตามความเป็นจริงในชีวิตประจำวัน เพราะเสียงต่าง ๆ เป็นคำ และเสียงต่าง ๆ เป็นชื่อ เพราะฉะนั้นเวลาที่ทุกท่านมีการคิดนึกเกิดขึ้น ก็คิดนึกถึงคำ คิดนึกถึงชื่อคือ คิดนึกด้วยสัญญาความจำในเสียงต่าง ๆ ที่ทำให้เกิดการนึกคิดถึงสัตว์ บุคคลต่าง ๆ ตามเสียงต่าง ๆ นั้น เช่นได้ยินคำว่า“นก” คิดถึงสัตว์ชนิดหนึ่งได้ยินคำว่า“แมว” จะคิดถึงนกหรือเปล่า ? ไม่คิด เพราะฉะนั้นเสียงต่าง ๆ ก็เป็นคำที่ทำให้จำ หรือว่านึกถึงรูปร่างสัณฐานของสิ่งต่าง ๆ วัตถุต่าง ๆ