ความหมายของอธิปติ

ก็ขอกล่าวถึงปัจจัยที่ ๓ ต่อจากเห-ตุปัจจัยและอารัมมณปัจจัย ที่ได้กล่าวถึงแล้ว

สำหรับคำว่า “อธิปติ”หมายความถึง ธรรมที่เป็นหัวหน้าเป็นธรรมที่ชักจูงให้สภาพธรรมอื่นเกิดขึ้นเป็นไปตามกำลังของตน จิตกับเจตสิกแยกกันเกิดไม่ได้เลย เวลาที่จิตเกิดจะมีเจตสิกเกิดร่วมด้วย เวลาที่เจตสิกเกิดก็มีจิตเกิดร่วมด้วย เพราะเหตุว่าทั้งจิตและเจตสิกเป็นสังขารธรรมแต่โดยความละเอียดโดยการตรัสรู้ของพระผู้มีพระภาคก็ยังทรงแสดงความเป็นปัจจัยของจิตและเจตสิกแต่ละประเภท โดยความเป็นสภาพที่เป็นหัวหน้าที่จะชักจูงให้สภาพธรรมอื่นเกิดขึ้น

และสำหรับรูปก็สามารถที่จะเป็นปัจจัยชักจูงให้สภาพธรรมอื่น คือ จิตและเจตสิกเกิดได้ ถ้ารูปนั้นเป็นอารมณ์ที่หนักแน่น เป็นที่พอใจ เป็นอารมณ์ที่ควรได้ ไม่ควรทอดทิ้ง หรือว่าไม่ควรดูหมิ่น ด้วยอำนาจการเคารพยำเกรง หรือด้วยอำนาจความปรารถนา นี่เป็นชีวิตประจำวันจริง ๆ

เพราะฉะนั้นสำหรับ“อธิปติปัจจัย” แยกเป็น ๒ ปัจจัย คือเป็นสหชาตาธิปติ ๑และอารัมมณาธิปติ ๑