วิบากจิต - ชวนจิต

ผู้ฟัง ถ้าจักขุวิญญาณเป็นอกุศลวิบาก เพราะว่ารูปารมณ์เป็นอารมณ์ที่ไม่น่าพอใจ ชวนวิถีทางปัญจทวาร จะต้องเป็นอกุศลตามอารมณ์ที่ปรากฎ ใช่หรือไม่ และถ้าสมมุติว่าอารมณ์ที่ไม่น่าพอใจเกิด แต่ชวนะแรกทางปัญจทวารวิถีจะเป็นกุศลได้ไหม

ท่านอาจารย์ กุศลหรือว่าอกุศลประเภทหนึ่งประเภทใด น่าพอใจหรือไม่น่าพอใจ ถ้าไม่น่าพอใจ จิตที่ไม่พอใจเป็นโทสมูลจิต จิตที่พอใจเป็นโลภมูลจิต ทั้ง ๒ ยังเป็นอกุศลอยู่ เพราะฉะนั้นเราจะไม่ข้ามไปถึงกุศล ได้ไหม คืออารมณ์เป็นอารมณ์ที่น่าพอใจ โลภมูลจิตจะเกิด หรือว่าโทสมูลจิตจะเกิด และอารมณ์ที่ไม่น่าพอใจ แม้ว่าเป็นอารมณ์ที่ไม่ดี ขณะนั้นโลภมูลจิตจะเกิด หรือโทสมูลจิตจะเกิด จะถามขั้นนี้ก่อน หรือว่าจะข้ามไปถึงกุศลจิตหรืออกุศลจิต ทบทวนอีกครั้ง

ผู้ฟัง เมื่อจักขุวิญญาณซึ่งเป็นวิบากจิตที่เป็นอกุศล อกุศลวิบากเกิดก็ได้กระทบกับอารมณ์ที่ไม่น่าพอใจ จิตที่เป็นชวนวิถี ที่เกิดต่อทางปัญจทวาร ก็จะเป็นอกุศล

ท่านอาจารย์ โลภมูลจิต หรือโทสมูลจิต

ผู้ฟัง โทสมูลจิต

ท่านอาจารย์ ถามว่าจะต้องเป็นหรือเปล่าใช่ไหม อารมณ์ที่ไม่น่าพอใจโลภะเกิดได้ไหม

ผู้ฟัง ถ้าบางคนที่เขาชอบสิ่งที่ไม่น่าพอใจ อาจจะเป็นโลภะ

ท่านอาจารย์ เพราะฉะนั้นเรื่องของวิบาก เป็นเรื่องตรง ถ้าเป็นอกุศลวิบาก ต้องรู้อารมณ์ที่ไม่น่าพอใจ คืออนิฏฐารมณ์ ถ้าเป็นกุศลวิบาก จะไปรู้อนิฏฐารมณ์ไม่ได้เลย เมื่อเป็นผลของกุศลกรรม ก็ต้องรู้อารมณ์ที่เป็นอิฏฐารมย์ ถ้าเป็นผลของกุศลกรรม แต่สำหรับชวนะเปลี่ยนแปลง ไม่จำเป็นที่จะต้องเป็นอย่างนั้นตามการสะสม กลิ่นบางกลิ่นเป็นที่ผู้พอใจของบางคน หรือ ทุเรียนตอนเป็นกลิ่นไม่พอใจ แต่ตอนเป็นรสก็พอใจ เพราะฉะนั้นก็ต้องดูว่ากลิ่นบางกลิ่น สำหรับบางคนชอบได้ หรือกลิ่นที่หอม ดูจะเป็นกลิ่นที่น่าพอใจ แต่บางคนก็ไม่พอใจหรือไม่ชอบก็ได้ ซึ่งเป็นเรื่องที่แต่ละบุคคล ก็ยากที่จะรู้ ว่าสิ่งที่ชอบเป็นกุศลวิบาก หรืออกุศลวิบาก แต่ว่าส่วนร่วมที่คนส่วนใหญ่พอใจ ก็เป็นเครื่องประมาณว่า อารมณ์นั้นเป็นอารมณ์ที่น่าพอใจ แต่จริงๆ เป็นสิ่งที่ใครจะรู้ ในเมื่อเกิดก่อนชวนจิต จักขุวิญญาณกุศลวิบาก รู้รูปที่เกิดก่อนชวนจิต โสตวิญญาณที่ได้ยินเสียง ก็ได้ยินเสียงก่อนชวนจิต คือก่อนโลภมูลจิต โทสมูลจิต

เพราะฉะนั้นต้องเป็นสิ่งที่แน่นอนว่า เมื่อเป็นกุศลวิบาก ก็รู้อารมณ์ที่เป็นอิฏฐารมณ์ คืออารมณ์ที่น่าพอใจ ส่วนชวนจิต จะเป็นโลภมูลจิต หรือโทสมูลจิต หรือโมหมูลจิต หรือเป็นกุศลจิต หรือเป็นกิริยาจิต แล้วแต่เหตุปัจจัย

ผู้ฟัง สมมุติว่าจักขุวิญญาณเป็นกุศลวิบากซึ่งกระทบกับอารมณ์ที่ดี แต่ว่าชวนวิถีที่เกิดต่อทางปัญจทวารทวารนั้น เป็นอกุศลก็ได้ เป็นกุศลก็ได้

ท่านอาจารย์ แน่นอน เป็นกิริยาจิตก็ได้ถ้าเป็นพระอรหันต์ ใครจะรู้ได้ เราเองจะเป็นผู้ที่ละเอียดขึ้น จนกระทั่งสามารถที่จะรู้ว่า ขณะนั้นเป็นอกุศลประเภทใด จึงสามารถที่จะดับทั้งกุศล และอกุศล ถึงความเป็นพระอรหันต์ได้