เหตุใดสติปัฏฐานไม่มีบัญญัติเป็นอารมณ์

อ.กุลวิไล มีคำถามสืบเนื่องมาจากที่บ้านธัมมะ เรียนถาม อ.อรรณพ ช่วยให้เหตุผลว่า เหตุใดสติปัฏฐานจึงไม่มีบัญญัติเป็นอารมณ์

อ.อรรณพ เพราะว่าสติปัฏฐาน เป็นการระลึกรู้ลักษณะสภาพธรรม ที่กำลังปรากฏ ซึ่งสภาพธรรมที่กำลังปรากฏจะต้องมีลักษณะ มีสภาวะของสภาพธรรมนั้นๆ จริงๆ สิ่งที่ปรากฏทางตา สีมีจริงๆ ไม่ต้องใช้ภาษา ไม่ต้องใช้คำพูดใดเลย สีก็มีจริงๆ เสียง กลิ่น รส เย็น - ร้อน อ่อน-แข็ง หรือสภาพที่เห็นที่เป็นสภาพรู้ทางตา สภาพรู้ทางทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ก็มีจริง ความโกรธมีจริง โลภะมีจริง สภาพธรรมทั้งที่เป็นนามธรรม รูปธรรม นั้นมีจริงๆ ตรงตามลักษณะสภาพธรรม

แต่ถ้าเราพูดถึงบัญญัติคือเรื่องราว เรื่องราวไม่มี อย่างเช่นชื่อเราจะไปเปลี่ยนชื่อเป็นอะไรก็ได้แล้วแต่จะตกลงบัญญัติกัน จะเปลี่ยนจากชื่อนี้เป็นชื่อที่เพราะกว่าที่เราคิดว่าอย่างนั้น ก็เป็นเพียงชื่อ แต่สิ่งที่ปรากฏทางตา ไม่มีชื่ออะไรเลย ถ้าเราไม่ใส่ ถ้าเราใส่ไป หลังจากนั้นแล้ว หลังจากเห็นแล้ว ก็ปรุงแต่งเป็นวัตถุ รูปร่างต่างๆ หรือเป็นสัตว์ บุคคล ชื่อโน้น ชื่อนี้

เพราะฉะนั้นถ้าสติปัฏฐานเกิดระลึกรู้ลักษณะสภาพธรรม สิ่งที่สติปัฏฐานรู้ ต้องเป็นสภาพธรรม สติปัฏฐานมี ๔ มีบัญญัติหรือเปล่าในสติปัฏฐาน ๔ กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน ก็คืออารมณ์ของสติปัฎฐาน คือสภาพธรรมที่ปรากฏที่กาย เย็น-ร้อน อ่อน-แข็ง ตึง-ไหว รูปธรรมต่างๆ ที่ยึดถือว่าเป็นกายในส่วนของกาย เพื่อถ่ายถอนความที่บัญญัติ ว่าเป็นสัตว์ บุคคล เพราะว่าสติปัฏฐาน เมื่อระลึกแล้วระลึกตรงสภาพธรรมจึงถ่ายถอนความเป็นสัตว์บุคคล ถ้าสติปัฏฐานไประลึกในความเป็นสัตว์ บุคคล เป็นเรื่องราว ก็ไม่ใช้สติปัฏฐาน ก็เป็นเพียงความคิดนึก แล้วก็คิดนึกว่าสติปัฏฐานจะรู้บัญญัติได้ เพราะบัญญัติก็มีอยู่ ก็เป็นอารมณ์ของจิตอยู่ ก็เลยคิดว่าสติปัฏฐานน่าจะระลึกที่บัญญัติได้ ถ้าระลึกที่บัญญัติ ก็ไม่ได้ละคลายความติดข้องในบัญญัติ แต่เพราะรู้ว่าเป็นสภาพธรรมแต่ละอย่างๆ เป็นสภาพปรากฏที่กายบ้าง สภาพความรู้สึก ไม่ใช่สัตว์บุคคลเลย ไม่ใช่บัญญัติเลย เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน สภาพจิตที่เป็นสภาพรู้ที่เป็นใหญ่เป็นประธาน จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน ก็เป็นอารมณ์ของสติปัฏฐาน และสภาพธรรมทั้งหลาย ที่ไม่ใช่กาย ไม่ใช่เวทนา ไม่ใช่จิต ก็เป็นสภาพธรรมอื่นๆ ที่มีลักษณะมีสภาวะจริงๆ ที่ปรากฏ

เพราะฉะนั้นสติปัฏฐาน ๔ ก็คืออารมณ์ของสติ ซึ่งไม่ใช่บัญญัติเลย นั่นคือที่ท่านแสดงไว้ ซึ่งก็เป็นความเป็นจริงอย่างนั้น เพราะว่าสติปัฏฐานระลึกไปก็เป็นสภาพแข็ง ถ้าสติปัฏฐานไประลึกแล้วเป็นโต๊ะเป็นเก้าอี้ จะละคลายความที่เคยจำว่าเป็นที่เป็นโต๊ะ เป็นเก้าอี้ได้อย่างไร นี้ก็เป็นตัวอย่างในระดับหนึ่ง