ที่ศึกษาอยู่ คือ บัญญัติ หรือ ปรมัตถธรรม

ท่านอาจารย์ ฟังด้วยความเข้าใจ ว่าที่เราศึกษา เราศึกษาอะไร ศึกษาบัญญัติ หรือว่าศึกษาปรมัตถธรรม แต่ก่อนนี้เราก็คิดว่าเรามีเพื่อน มีโลก มีอะไรต่างๆ ใช่ไหม แต่ว่าเมื่อได้ฟังพระธรรม จึงได้รู้ว่าทุกอย่างที่มีจริงเป็นธรรมแต่ละลักษณะ ซึ่งถ้าไม่มีสภาพธรรมเหล่านี้ สิ่งที่เราเข้าใจว่าเป็นคนเป็นสัตว์ต่างๆ ก็มีไม่ได้

เพราะฉะนั้นเมื่อเราศึกษาเพื่อให้เข้าใจความจริง แล้วเรากลับไปหาสิ่งที่เราไม่รู้ตั้งแต่ต้นหรือ เรียนบัญญัติ ไปหาบัญญัติ ไปรู้อะไรบัญญัติ ในเมื่อเราก็รู้อยู่แล้ว โดยที่ไม่เข้าใจเลยว่าแท้ที่จริง ถ้าไม่มีปรมัตถธรรม บัญญัติหรือความคิดนึกเรื่องราวต่างๆ มีไม่ได้เลย ศึกษาแล้วยังจะกลับไปหาความไม่รู้อย่างนั้นหรืออย่างไร ก็เป็นสิ่งซึ่งไม่ได้เป็นประโยชน์เลย เพราะว่าจะต้องเข้าใจจริงๆ ว่าบัญญัติคืออะไร ปรมัตถ์คืออะไร นี่ขั้นฟัง

บัญญัติก็คือเรื่องราวของสิ่งที่ปรากฏเป็นนิมิตให้เห็นเป็นสิ่งต่างๆ ด้วยความทรงจำ โดยที่ไม่รู้ความจริงว่าแท้ที่จริงแล้ว สิ่งที่ปรากฏมีจริง เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป ซึ่งบัญญัติไม่ได้เกิด และก็ไม่ดับ เป็นแต่เพียงจิตที่เกิดขึ้นคิด แล้วก็มีสภาพธรรมที่จำ แล้วก็นึกถึงสิ่งที่จำได้ เป็นสัตว์ เป็นบุคคล เป็นเรื่องราวต่างๆ ก็ต้องทราบว่าขณะนั้น จริงๆ แล้วเป็นปรมัตถธรรมอะไร ไม่ใช่เราแต่ว่าเป็นสภาพธรรมนั่นเอง

ถ้าเรามีความเข้าใจอย่าง นี้ เราก็ค่อยๆ อบรมความรู้ความเข้าใจ จนกว่าจะประจักษ์แจ้งลักษณะของสภาพธรรมจริงๆ แล้วก็เป็นวิปัสสนาญาณขั้นต่างๆ ด้วย เพราะเหตุว่าแม้แต่วิปัสสนาญาณขั้นที่หนึ่ง ที่เป็นนามรูปปริเฉทญาณ หรือสังขารปริเฉทญาณ ก็แล้วแต่ ก็เป็นคำที่หมายถึงปัญญาที่ประจักษ์ลักษณะของนามธรรม และรูปธรรม โดยสภาพที่แยกขาดจากกันทางมโนทวาร

ขณะนี้เรากำลังฟังเรื่องธรรม แต่ว่าลักษณะของธรรมก็ยังไม่ได้ปรากฏอย่างนั้น จนกว่าจะถึงวิปัสสนาญาณ ก็จะไม่มีบัญญัติเลยขณะนั้น เพราะบัญญัติไม่ได้เกิด ไม่ได้ดับ แล้วก็จะไปเป็นอริยสัจจที่หนึ่งได้อย่างไร ถ้าไม่มีอริยสัจจที่หนึ่ง ที่สอง ที่สาม จะมีการอบรมเพื่อที่จะไปแจ้งก็เป็นไปไม่ได้

ข้อสำคัญที่สุด สิ่งที่จริงสามารถที่จะซักถาม อบรม จนกระทั่งประจักษ์แจ้งได้ เพราะฉะนั้นถ้าจะมีคนกล่าวว่าสติปัฎฐานคือการรู้ลักษณะของบัญญัติ ก็แสดงหนทางว่า ทำอย่างไร สติปัฏฐานระลึกอะไร ที่จะทำให้รู้ลักษณะของบัญญัติได้ แต่การที่สติสัมปชัญญะจะเกิดระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมใด เพื่อเข้าใจถูกต้องในลักษณะของสภาพธรรมนั้น เพราะฉะนั้นสติปัฏฐานจะไประลึกลักษณะของสภาพบัญญัติก็ไม่ได้ เพราะเหตุว่าบัญญัติไม่มีภาวะ เพราะฉะนั้นถ้าจะให้บัญญัติเป็นอารมณ์ของสติปัฏฐาน สติปัฏฐานระลึกอะไร ที่จะมีบัญญัติเป็นอารมณ์

การอบรมเจริญปัญญาต้องมีผล คือปัญญาที่สมบูรณ์ขึ้น รู้ชัดในลักษณะของสภาพธรรมนั้น จนประจักษ์แจ้งในความจริงของสภาพธรรมนั้น