กรรมเป็นเหตุแห่งวิบาก

ท่านอาจารย์ สำหรับกรรมเป็นเหตุแห่งวิบากเพราะปโยคสมบัติหรือวิบัติ ก็ได้แก่ ความเพียรกระทำในสิ่งที่ถูกต้องทำให้ได้สมบัติ แต่ถ้าเป็นผู้ที่ไม่ฉลาด ไม่มีความเพียรกระทำในทางที่ถูกต้อง ก็เป็นปโยควิบัติ ไม่สามารถจะได้รับผล

มีท่านผู้ฟังมีข้อสงสัยหรือเปล่าคะในเรื่องนี้ หรือมีตัวอย่างเกี่ยวกับกรรมในชีวิตประจำวัน

ผู้ฟัง ขอถามเรื่องปโยคสมบัติ ปโยควิบัติ คำว่า “ปโยคสมบัติ หรือ ปโยควิบัติ” หมายถึง ชวนะที่เป็นกุศล หรืออกุศล หรือกิริยา ใช่ไหมครับ เพราะว่าปโยคหมายถึงการกระทำ ใช่ไหมครับ อย่างเมื่อกี้ท่านผู้ฟังท่านหนึ่งถามว่า พูดโดยไม่คิด ก็หมายความว่า ไม่เป็นกรรม แต่คนไม่ชอบ ก็ทำให้เราได้ยินหรือได้พบสิ่งที่ไม่ดี หรือถ้าพูดผิดหูคนอื่น เขาอาจจะว่าเรา ส่วนการที่พูดอย่างนั้นได้ เพราะมีจิตเป็นปัจจัย

ท่านอาจารย์ แล้วอย่างไรคะ

ผู้ฟัง คือ ปโยคสมบัติ ปโยควิบัติ หมายถึงจิตใช่ไหมครับ

ท่านอาจารย์ ท่านผู้ฟังสงสัยเรื่องของคติ อุปธิ กาล และปโยค ใช่ไหมคะ ซึ่งข้อความในมโนรถปุรณี อรรถกถา อังคุตตรนิกาย ฉกนิบาต มีข้อความว่า

คติ อุปธิ กาล และปโยค ชื่อว่า ฐานะของวิบาก ส่วนกรรมเป็นเหตุของวิบาก

เพราะฉะนั้นคติ การเกิดในภพภูมิต่างๆ หรืออุปธิ การที่จะมีรูปร่างทรวดทรงต่างๆ หรือกาลที่จะเป็นสมัยที่เหมาะที่ควร หรือสมัยที่ไม่เหมาะไม่ควร หรือแม้ปโยคก็เป็นฐานะของวิบาก คือการสะสมมา

ขอกล่าวถึงข้อความในมโนรถปุรณี ทสกนิบาต พรรณนาโกศลสูตรที่ ๑ ซึ่งเป็นข้อความสั้นๆ แต่ก็น่าจะพิจารณา เช่น ข้อความที่ว่า

ผ้าที่เกิดขึ้นแล้วในเมืองพาราณสี ชื่อว่า พาราณเสยยกัง ผ้าเมืองพาราณสี ได้ยินว่า ในเมืองพาราณสีนั้น ฝ้ายก็อ่อนนุ่ม สตรีปั่นฝ้ายก็ฉลาด สตรีทอผ้าก็ชำนาญ แม้น้ำก็ใสสะอาด จืดสนิท เพราะฉะนั้นผ้าของพาราณสีจึงต่างกับผ้าของที่อื่น

นี่แสดงให้เห็นถึงหลายอย่าง ใช่ไหมคะ คติ อุปธิ กาล และปโยค เพราะเหตุว่าแม้น้ำก็ใสสะอาด เพราะฉะนั้น ฝ้ายก็อ่อนนุ่ม สตรีปั่นฝ้ายก็ฉลาด สตรีทอผ้าก็ชำนาญ ต้องประกอบกันทั้งหมด ถ้าน้ำใสสะอาด ฝ้ายก็อ่อนนุ่ม แต่สตรีปั่นฝ้ายไม่ฉลาด หรือว่าสตรีทอผ้าไม่ชำนาญ ผ้าพาราณสีนั้นก็จะเป็นผ้าพาราณสีซึ่งมีคุณภาพดีไม่ได้ ใช่ไหมคะ

ผู้ฟัง ความฉลาดหรือความชำนาญก็คือจิตนั่นเอง

ท่านอาจารย์ คือ ปโยคสมบัติ มีฝ้าย แต่ปโยคสมบัติไม่มี จะปั่นฝ้ายให้ฉลาดก็ทำ ไม่ได้ จะทอผ้าให้ชำนาญก็ทำไม่ได้ เพราะขาดปโยคสมบัติ

คติสมบัติ คือการเกิดเป็นมนุษย์ อุปธิสมบัติ ในที่นี้ไม่ได้กล่าวถึง แต่กาลสมบัติก็เป็นขณะที่กำลังอุดมสมบูรณ์ เช่น น้ำก็ใสสะอาด ปโยคสมบัติ ก็คือ สตรีปั่นฝ้ายก็ฉลาด สตรีทอผ้าก็ชำนาญ

เพราะฉะนั้นแต่ละอย่างที่จะสำเร็จออกมาได้ ก็ต้องอาศัยปัจจัยหลายอย่าง