ธรรมทั้งหลายมีเหตุเป็นแดนเกิด

โดยมากท่านผู้ฟังอาจจะคิดว่า ท่านเพิ่งเริ่มศึกษาปริยัติธรรม ยังมีความสงสัยในลักษณะสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ เพราะเหตุว่ายังไม่ได้ศึกษาเรื่องของปัจจัย อาจจะคิดอย่างนั้นได้ แล้วก็อาจจะเข้าใจว่า สติอาจสามารถระลึกลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังเป็นปัจจัยในขณะนี้ได้อย่างไร

นี่คือผู้ที่เริ่มศึกษาแล้วก็เกิดความสงสัย แต่ถ้าคิดถึงก่อนที่ท่านจะได้ฟังพระธรรม ยังไม่มีความรู้ในเรื่องนามธรรมและรูปธรรม ในเรื่องของจิต เจตสิก รูป ในเรื่องการเป็นปัจจัยซึ่งกันและกันของจิต เจตสิกรูปเลย กับการที่ได้ฟังบ้าง แม้ในชาตินี้ ยังเกิดความเข้าใจบ้าง แต่ถ้าเป็นในอดีตอนันตชาติของท่านที่เป็นพระสาวก เช่น ท่านพระอรรคสาวก ท่านพระสารีบุตรเถระ ท่านได้ฟังมามากเหลือเกิน แล้วสติปัฏฐานก็ระลึกมามากทีเดียว เพราะฉะนั้นทันที่ที่ได้ยินท่านพระอัสสชิกล่าวว่า ธรรมทั้งหลายมีเหตุเป็นแดนเกิด เหมือนในขณะที่กำลังเห็นในขณะนี้ตามปกติ คำว่า ธรรมทั้งหลาย ก็คือขณะกำลังเห็นในขณะนี้ ขณะที่กำลังได้ยินในขณะนี้ แต่ปัญญาของผู้ที่อบรมมา ย่อมสามารถจะรู้ลักษณะที่ไม่ใช่ตัวตนของธรรมทั้งหลาย คือ ขณะที่ท่านกำลังฟังท่าน พระอัสสชิกล่าว มีสภาพของจิตที่กำลังได้ยินเสียงในขณะนั้นจะมีปัจจัยเกิดขึ้น โดยที่ท่านจะสามารถจะประจักษ์อย่างไร ซึ่งดูเป็นของธรรมดามากสำหรับผู้ที่ยังไม่ได้อบรมเจริญสติปัฏฐานที่จะสงสัย เพราะเหตุว่ายังไม่รู้ลักษณะของนามธรรมและรูปธรรม