ปัญญาของวิปัสสนาภาวนา

อานาปานสติสมาธินั้น จิตสงบ เป็นอุปจารสมาธิ รู้เฉพาะลมหายใจ แล้วก็มีนิมิตของลมหายใจเกิดขึ้น ทำให้ปีติตั้งมั่น รู้ว่าเป็นปีติ หรือว่ามีปีติในขณะนั้น แต่ไม่ได้รู้ความเกิดความดับของปีติ ไม่ได้รู้ลักษณะของปีติ ปัญญาของสมถะ ก็รู้วิธีที่ทำให้จิตสงบเป็นสมาธิ แต่ปัญญาของวิปัสสนา รู้ลักษณะของสิ่งที่ปรากฏแล้วละการยึดถือว่าเป็นตัวตน แล้วก็ไม่จำกัดบุคคลว่าเคยเจริญสมาธิมาก่อนหรือ ไม่เคยเจริญสมาธิมาก่อน

เพราะฉะนั้น ทุกท่านขณะนี้ ถ้าลมหายใจไม่ปรากฏ สิ่งอื่นปรากฏ สติระลึกรู้ลักษณะของสิ่งที่ปรากฏ แล้วก็ไม่ต้องเป็นห่วงลมหายใจ วันดีคืนดีเคยสะสมอบรมมา สติจะระลึกรู้นามใดละเอียด สุขุมสักเท่าไร ก็ได้ แต่ไม่ใช่ด้วยความจงใจ ที่จะจดจ้อง เลือกเฟ้นที่จะรู้รูปนั้น เพราะเหตุว่า ลมหายใจเป็นสภาพที่ละเอียดมาก บางคนไม่กล้าที่จะเจริญ บางคนก็ใคร่ที่จะเจริญ เพื่อจะได้หายสงสัย แต่ว่า การเจริญวิปัสสนา การเจริญสติปัฏฐาน ไม่ใช่เลือกอารมณ์ ถ้าเลือกอารมณ์ตราบใด ก็เป็นลักษณะของตัวตนตราบนั้น แต่ว่า สติระลึกรู้ลักษณะของสิ่งที่ปรากฏเนืองๆ บ่อยๆ แต่ว่าสติสามารถที่จะรู้ลักษณะของรูปที่ละเอียดชนิดใด นามละเอียดชนิดใด นั่นก็เป็นเรื่องของแต่ละบุคคลที่สะสมมา ไม่ใช่เป็นเรื่องจงใจให้เหมือนกันทุกคน

ตราบใดที่มีสติ ก็คือว่า ลักษณะของอารมณ์ปรากฏ เวลานี้ ทางตา มีนาม มีรูป กำลังเห็น มีสีปรากฏ ทางหู มีได้ยิน มีเสียง ทางใจมีคิดนึก มีสุข มีทุกข์ ชอบ ไม่ชอบ ทางกายมีเย็นบ้าง ร้อนบ้าง อ่อนบ้าง แข็งบ้าง แต่ว่า ขณะใดที่มีสติ ขณะนั้นลักษณะหนึ่งลักษณะใดปรากฏ ปรากฏชัดเพราะสติระลึกรู้ลักษณะนั้น เย็นนิดหนึ่ง เห็นหน่อยหนึ่ง ได้ยินหน่อยหนึ่ง เสียงหน่อยหนึ่ง เป็นลักษณะของหลงลืมสติ ไม่ได้ระลึกในลักษณะหนึ่งลักษณะใด แต่ที่จะเป็นการระลึกในลักษณะหนึ่งลักษณะใดก็คือ สภาพที่ปรากฏในขณะนั้น ชัดเพราะสติระลึกที่ลักษณะนั้น กำลังเย็น รู้ชัดที่ตรงเย็น นั่นคือสติระลึกที่ลักษณะนั้นแล้ว ไม่ต้องมีตัวตนเอาสติไประลึกที่นั่น แต่หมายความว่า ลักษณะใดที่ปรากฏ เพราะสติระลึกที่ลักษณะนั้น กำลังเห็นด้วย เย็นด้วย แต่ลักษณะที่เย็นปราฏกเพราะสติระลึกที่นั่น แต่ว่าถ้าไม่ระลึกที่นั่น จะระลึกว่าที่กำลังเห็นนั้นก็เป็นสภาพรู้อันหนึ่ง ก็ระลึกได้หมดทั้ง ๖ ทาง แล้วแต่ว่าจะเป็นทางไหน ทีละอย่าง โดยที่ไม่จำกัด แล้วก็ไม่ต้องคิดว่า รวดเร็วเหลือเกิน สับสนมาก จะไปจับอันนั้นอันนี้ เพราะเหตุว่าถ้าจะไปจับอันนั้นอันนี้ ก็ไม่ใช่การเจริญสติ แต่การเจริญสติ เพียงระลึกลักษณะหนึ่งลักษณะใดได้ทั้งนั้น ไม่ผิดปกติเลย ปกติทุกอย่าง คนอื่นไม่รู้ ไม่ใช่ว่าจะไปเจริญสติให้คนอื่นรู้