ความอดทนเป็นเจตสิกตัวไหน

ผู้ฟัง ความอดทนเป็นเจตสิกตัวไหนคะ

ท่านอาจารย์ เจตสิกคงไม่ได้เกิดเพียงลำพัง แม้แต่ความอดทนเป็นวิริยเจตสิก ซึ่งก็มีหลายระดับ บางแห่งจะเป็นอโทสเจตสิก ซึ่งก็ไม่ได้หมายความว่า ขณะนั้นไม่มีวิริยเจตสิก เพราะฉะนั้น ไม่จำเป็นเลยที่จะพูดถึงคำเดียวว่า ได้แก่เจตสิกอะไร เพราะเหตุว่าแม้เจตสิกจะเกิดด้วยกันหลายๆ เจตสิก แต่ขึ้นอยู่กับระดับของสภาพธรรมที่เกิดร่วมกันในขณะนั้น เราเคยกล่าวถึงครั้งหนึ่งว่า ทุกคนจำได้ว่าอะไรอยู่บนโต๊ะ ทุกคนเห็นแล้วก็รู้ทันที เป็นสัญญาความจำ ความเพียรมีไหมคะในระดับนั้น เวลาที่รู้ว่า สิ่งนั้นเป็นอะไร มีไหมคะ ถ้าศึกษาโดยละเอียด มีวิริยเจตสิกเกิดร่วมด้วย แต่คิดถึงระดับซึ่งเราจะต้องมีการฟังมากๆ มีการพิจารณามากๆ ความจำของเราพร้อมกับปัญญา มีวิริยะอีกระดับหนึ่งหรือเปล่า ไม่ใช่เพียงแต่เห็นแล้วรู้สิ่งนั้นเป็นอะไร ซึ่งเป็นของธรรมดา

เพราะฉะนั้น ก็ไม่มีการชี้ชัดลงไปว่า ได้แก่อะไร แล้วแต่สภาพธรรมในขณะนั้นเกิดขึ้นพร้อมกัน และระดับไหน ขณะนี้มีทั้งวิริยเจตสิกที่รู้ว่า สิ่งนั้นเป็นอะไร แล้วมีสัญญา ความจำ แต่ไม่เหมือนสัญญา ความจำเรื่องที่กำลังฟัง แต่ต้องอาศัยวิริยะ ความเพียรที่จะพิจารณา ที่จะเข้าใจ

เพราะฉะนั้น สัญญา ความจำก็ต่างระดับ หรือเวลาที่สภาพธรรมอื่นปรากฏที่จะเห็นชัดว่า ต้องมีความเพียรมาก ขณะนั้นก็ต่างกับไม่มีสัญญาเกิดร่วมด้วย แต่สัญญาที่เกิดกับความเพียรต่างระดับก็ทำให้ในพระสูตรใช้คำบัญญัติต่างๆ แต่ก้ได้แก่ปรมัตถธรรม คือ ทั้งจิต และเจตสิกในขณะนั้น