ปัญจทวารวัชชนจิต กับ มโนทวารวัชชนจิต

ผู้ฟัง ตาเห็นเราอธิบายได้ว่า จิตที่เกิดขึ้นจากจักขุปสาทะ กระทบกับสี หรือกับวรรณะ ก็เกิดเป็นจิตขึ้น เรียกว่าจักขุทวาราวัชชนจิต อย่างนั้นใช่ไหม

ท่านอาจารย์ ใช่ เป็น วิถีจิตแรก

ผู้ฟัง ขอคำอธิบายเกี่ยวกับอภิธรรมทางมโนทวาร ที่เกิดความคิดขึ้นได้

ท่านอาจารย์ ไม่ใช่รูปแน่ ใช่ไหม สำหรับทางใจ เพราะฉะนั้นการสะสมเวลาที่เราจะคิด เราก็จะคิดถึงเรื่องที่เราเคยพบ เคยได้ยิน ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย เรื่องราวต่างๆ ก็ได้ ก็เป็นอารมณ์ของใจ ซึ่งสะสมสืบต่อ เป็นปัจจัยทำให้ภวังคจิตไหว แล้วก็ภวังคุปัจเฉทะดับไป มโนทวาราวัชชนจิต ก็มีสิ่งนั้นแหละเป็นอารมณ์ และกุศลจิต และอกุศลจิตก็มีอารมณ์เดียวกันกับมโนทวาราวัชชนจิต

ผู้ฟัง จิตที่เป็นมโนทวาราวัชชนจิต เป็นคนละจิตกับที่เป็นปัญจทวารวัชชนจิต ใช่ไหม

ท่านอาจารย์ ถูกต้อง เพราะว่าเกิดที่หทยวัตถุ ปัญจทวาราวัชชนะ ก็เกิดที่หทยวัตถุ แต่ว่าปัญจทวาราวัชชะ อาศัยทวารที่เป็นรูป แต่มโนทวารไม่ได้อาศัย ตา หู จมูก ลิ้น กาย ที่เป็นรูป

ผู้ฟัง จะใช้เป็นการอธิบายว่าเป็นอายตนะภายใน ภายนอกเหมือนกันได้ไหม กับ ปัญจทวาราวัชชนจิต

ท่านอาจารย์ ถ้าพูดถึงอายตนะ ภายในต้องทราบว่าจักขุปสาทะ เป็นอายตนะ จักขายตน ๑ ในบรรดารูปทั้งหมดที่ตัว รูปที่จะเป็นปสาทะ หรืออายตนะ ที่จะกระทบกับรูปที่กระทบได้ ก็มีเพียง ๕ รูป เป็นรูปภายใน รูปอื่นไม่ใช่รูปภายใน และแม้มหาภูตรูป ซึ่งเป็นใหญ่ เป็นประธานก็ไม่ใช่ปสาทรูป ไม่ใช่อายตนะด้วย เพราะฉะนั้นขณะใดที่จักขุปสาทะ เป็นจักขายตนะ ก็เพราะกระทบกับรูปารมณ์ สำหรับทางมโนทวาร จิตทุกประเภทเป็นมนายนะ

ผู้ฟัง จะใช้คำว่า อะไร กระทบกับ อะไร

ท่านอาจารย์ จิตเป็นสภาพรู้อารมณ์ เพราะฉะนั้นเป็นใหญ่ เป็นประธานในการรู้อารมณ์ เป็นอายตนะซึ่งมีเจตสิกเกิดร่วมด้วย เป็นธรรมายตนะ คือถ้าพูดถึงอายตนะ ก็หมายถึงว่าขณะนั้นมีสภาพธรรมอะไร ที่ประชุมอยู่ที่นั่นที่จะทำให้สภาพนั้นๆ เกิดขึ้นเป็นไปได้

ผู้ฟัง แต่พอมาถึงมโน ...

ท่านอาจารย์ ก็ต้องมีจิตกับเจตสิก จิตก็เป็นมนายตนะ เจตสิกก็เป็น ธรรมายตนะ

ผู้ฟัง ซึ่งต่างกันกับปัญจทวาร

ท่านอาจารย์ ปัญจทวารก็มี จักขายตนะ รูปายตนะ ภายใน ๖ ภายนอก ๖ กล่าวถึงสภาพที่มีอยู่ในขณะนั้น ที่สภาพธรรมนั้นๆ ปรากฎได้ ถ้ามีจิต ไม่มีเจตสิกเป็นไปไม่ได้เลย ใช่ไหม เพราะฉะนั้นขณะที่มีจิตต้องมีเจตสิกอยู่ด้วย ประชุมด้วย อยู่ตรงนั้นด้วย

ผู้ฟัง แม้แต่ปัญจทวาราวัชชนจิต ก็ต้องมีเจตสิก อยู่ด้วย แต่ทีนี้สำหรับมโนทวาร ...

ท่านอาจารย์ ปัญจทวาราวัชชจิต ก็เป็นมนายตนะ จิตทุกประเภทเป็นที่ต่อของเจตสิกที่เกิดร่วมกัน ต้องมีอยู่ที่นั่นในขณะนั้น