วิถีทางปัญจทวารมีรูปเป็นอารมณ์

ประวิทย์ อยากจะเรียนถามเรื่องการเจริญสติ ขณะที่เป็นสี สมมติว่าสีปรากฏ เป็นจักขุทวารวิถีถ้าหากปัญญาจะเกิดในขณะชวนวิถี ปัญญาก็ต้องมีสีเป็นอารมณ์ใช่ไหมเพราะขณะนั้นเป็นสติปัฏฐาน

ท่านอาจารย์ ต้องมีรูปเป็นอารมณ์ สำหรับทางปัญจทวารวิถีทางปัญจทวารวิถีจะมีนามเป็นอารมณ์ไม่ได้เลย

ประวิทย์ ปัญญาในขณะนั้นจะรู้อะไรล่ะครับ

ท่านอาจารย์ รู้รูปที่กำลังปรากฏถูกต้อง รู้ได้ไหม ?

ประวิทย์ ขณะที่สัมปฏิจฉนะดับไป สัมปฏิจฉนะในขณะนั้นมีสีเป็นอารมณ์ แล้วชวนะก็ต้องมีอารมณ์เหมือนสัมปฏิจฉนะใช่ไหมครับ

ท่านอาจารย์ ตลอดวิถีทางปัญจทวารจะเปลี่ยนอารมณ์ไม่ได้ คือ ถ้าเป็นทางตา ตั้งแต่ปัญจทวาราวัชชนจิต จักขุวิญญาณ สัมปฏิจฉนจิต สันตีรณจิต โวฏฐัพพนจิต ชวนจิตและตทาลัมพนจิต มีรูปซึ่งยังไม่ดับไปนั้นเป็นอารมณ์

ประวิทย์ แล้วปัญญาในขณะนั้น เมื่อเป็นปัญญาจะต่างกับขณะที่ไม่เป็นสติปัฏฐาน อย่างไรครับ

ท่านอาจารย์ มีหลายขั้น เวลาที่สติปัฏฐานเกิด ไม่ได้หมายความว่า ปัญจทวารวิถีจิตไม่เกิด ถูกไหมคะ

ประวิทย์ ถูกครับ

ท่านอาจารย์ เพราะฉะนั้นการที่ปัญญาที่ถึงขั้นของวิปัสสนาญาณ จะต้องรู้ลักษณะของนามธรรมและรูปธรรมซึ่งกำลังปรากฏในขณะนั้นทีละอย่าง เพราะฉะนั้นวิปัสสนาญาณ สำหรับตัววิปัสสนาญาณต้องเป็นการรู้อารมณ์ทางมโนทวารวิถี แต่อารมณ์ที่ปรากฏ จะปราศจากปัญจทวารวิถีไม่ได้เพราะเหตุว่าในขณะนั้นเสียงก็ปรากฏเป็นอารมณ์ให้วิปัสสนาญาณรู้ว่า ไม่ใช่นามธรรม เพราะเหตุว่าถ้าเป็นวิปัสสนาญาณแล้ว ลักษณะของนามธรรมปรากฏโดยสภาพที่เป็นนามธรรมเป็นเพียงธาตุรู้ ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตนเลย เป็นลักษณะของธาตุรู้แต่ละชนิด และรูปธรรมในขณะนั้นก็ต้องปรากฏ เพื่อแสดงความเป็นรูปธรรม ซึ่งไม่ใช่นามธรรม วิปัสสนาญาณจึงประจักษ์ชัดแจ่มแจ้งในลักษณะที่ต่างกันของนามธรรมและรูปธรรม

เพราะฉะนั้นก็ต้องมีปัญจทวารวิถีด้วย มิฉะนั้นรูปธรรมก็ปรากฏไม่ได้ แต่หลังจากที่ปัญจทวารวิถีดับไปแล้ว ภวังคจิตเกิดคั่น มโนทวารวิถีจิตเกิดรู้รูปธรรมนั้นเองต่อจากทางปัญจทวารวิถี เพราะฉะนั้นมโนทวารวิถีสามารถที่จะรู้อารมณ์ได้ทุกอย่าง ทั้งนามธรรมและรูปธรรม แต่ในขณะนั้นก็ไม่สามารถที่จะปราศจากปัญจทวารวิถีด้วย เพราะฉะนั้นปัญญาที่เกิดทางปัญจทวารวิถีก็มี ไม่ใช่ว่าไม่มีมิฉะนั้นแล้วขณะนั้นก็ต้องขาดตอนของปัญญาใช่ไหม

ประวิทย์ แล้วปัญญาในขณะนั้น สมมติว่ารู้สี

ท่านอาจารย์ ก็มีสีเป็นอารมณ์ ลักษณะของสีในขณะนั้น ถ้าเป็นวิปัสสนาญาณก็ไม่ปรากฏว่าเป็นวัตถุสิ่งหนึ่งสิ่งใด หรือไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล

ประวิทย์ ถ้าไม่ใช่เป็นวิปัสสนาญาณ สมมติว่าเป็นระดับที่ต่ำกว่า

ท่านอาจารย์ ระดับที่ต่ำกว่าก็สามารถจะพิจารณารู้ว่า เป็นเพียงสิ่งที่ปรากฏหมายความว่า รู้สีนั้นเอง ไม่ใช่รู้อย่างอื่น ทางปัญจทวารต้องมีสีปรากฏ เพราะฉะนั้นท่านผู้ฟังจะสงสัยเรื่องของการแยกขาดของปัญจทวารวิถีและมโนทวารวิถี ใช่ไหมคะเพราะเหตุว่าปัญจทวารวิถีไม่ใช่มโนทวารวิถี แล้วก็มีภวังค์คั่น เพราะฉะนั้นจึงสงสัยในความต่างกัน แม้ของชวนจิตที่ประกอบด้วยปัญญา เช่น มหากุศลญาณสัมปยุตต์ในขั้นของสติปัฏฐานว่าจะเกิดได้ไหม ในทางปัญจทวารวิถี

เพราะว่าทางจักขุทวารเองไม่สามารถที่จะเห็นเป็นคนเป็นสัตว์ เป็นอะไรได้เลย ปกติก็เป็นอย่างนั้น แต่ต่างเพราะเหตุว่าถ้าปัญญาไม่เกิด โลภะเกิดโมหะเกิด แล้วดิฉันได้เรียนให้ทราบแล้วว่า แม้ในขณะที่เป็นวิปัสสนาญาณ อย่างนามรูปปริจเฉทญาณ ไม่ใช่เพียงลักษณะของนามธรรมเท่านั้นที่ปรากฏรูปธรรมก็ต้องปรากฏ เพราะฉะนั้นจะปราศจากปัญจทวารได้ไหม