ปัญญาขัดเกลากิเลส คือขั้นวิปัสสนาญาน

ผู้ฟัง การขัดเกลากิเลส จะเกิดในขั้นของปัญญาขั้นวิปัสสนา

ท่านอาจารย์ ถูกต้อง

ผู้ฟัง หมายถึงในขณะที่ยังเป็นปุถุชน

ท่านอาจารย์ ถ้าไม่ขัดก็ไม่หมด ไม่ขัดเลยจากหนาๆ แล้วหมด หมดได้อย่างไร

ผู้ฟัง วิปัสสนาญาณ นี้คือ

ท่านอาจารย์ การประจักษ์แจ้งลักษณะของสภาพธรรม หมดความสงสัย ในระดับหนึ่งๆ ๆ จนกระทั่งประจักษ์แจ้งว่าไม่มีเรา

ผู้ฟัง ปัญญาก่อนวิปัสสนาญาณ นี้เรียกอะไร

ท่านอาจารย์ ปัญญาที่เกิดจากการฟัง ขณะที่ฟังเข้าใจ เวลาที่สติระลึก คิดไหม? ขณะที่สติสัมปชัญญะกำลังรู้ลักษณะของสภาพธรรม มีลักษณะจริงปรากฏ แล้วก็ดับไป แล้วต่อจากนั้นคิดไหม? คิดว่านี่เป็นรูปธรรม หรือนี่เป็นนามธรรม ขณะนั้นก็เป็นการไตร่ตรอง หรือการคิดนึกถึงสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ หรือแม้แต่ในขณะนี้เอง ที่สภาพธรรมกำลังปรากฏ บางคนก็อาจจะคิด เริ่มจากการคิดว่าขณะนี้เป็นสภาพธรรมอย่างหนึ่ง แต่ยังไม่ถึงลักษณะที่เป็นสภาพนั้น แต่กำลังคิดว่าเป็นสภาพธรรม จนกว่าจะถึงลักษณะนั้น เมื่อถึงโดยสติสัมปชัญญะระลึก ความเข้าใจที่ค่อยๆ เข้าใจลักษณะนั้นทีละเล็กทีละน้อย จนกว่าจะประจักษ์จริงๆ ว่าลักษณะของนามธรรมเป็นสภาพรู้ ซึ่งต่างกับรูปธรรม

ผู้ฟัง หมายความว่า อย่างเช่น สุตมยปัญญา จินตามยปัญญา แล้วก็ภาวนามยปัญญา สติปัฏฐาน และวิปัสสนาญาณ ก็คือในขั้นภาวนา ขั้นจินตเกิดไม่ได้

ท่านอาจารย์ แค่สงเคราะห์ ขั้นฟังเรื่องของธรรม สนทนาธรรม แสดงธรรมพวกนี้ เป็นเรื่องของเบื้องต้นของภาวนาทั้งหมด เพราะถ้าไม่มี ภาวนาก็เกิดไม่ได้ แต่ภาวนาจริงๆ ก็คือขณะที่สติสัมปชัญญะเกิด และกำลังรู้ลักษณะของสภาพธรรม เริ่มจากการที่ไม่รู้ชัดว่าลักษณะนั้นเป็นอะไร นี้เป็นของแน่ แต่ระลึกอีกเป็นปกติบ่อยๆ แต่ไม่ใช่เราพยายาม แทนที่จะไปพยายามทำ พยายามเป็นเจตสิก ซึ่งเป็นวิริยเจตสิกเกิดขึ้น ที่เป็นสัมมาวายามะ ก็คือขณะนั้นพยายามเข้าใจถูกในสิ่งที่กำลังปรากฏ ไม่ใช่ไปทำเพื่อจะให้รู้ ถ้าพยายามไปทำเพื่อที่จะให้รู้ ไม่ใช่สัมมาวายามะ แต่ขณะที่มีสภาพธรรมนั้นปรากฏกับสติ ขณะที่กำลังค่อยๆ เข้าใจ นั่นคือลักษณะของสัมมาวายามะ

ผู้ฟัง ถ้างั้นหมายความว่า ปัญญาในขั้นภาวนา เริ่มต้นของภาวนาก็คือสติสัมปชัญญะ

ท่านอาจารย์ ถูกต้อง ต้องเป็นสติปัฏฐานเท่านั้น หนทางเดียว

ผู้ฟัง สุดท้ายที่ว่าประจักษ์คือวิปัสสนาญาณ อยู่ในขั้นภาวนา

ท่านอาจารย์ จนกระทั่งรู้แจ้งอริยสัจจธรรม

ผู้ฟัง ยังไม่มีนิพพานเป็นอารมณ์ ที่ชี้ชัดตามที่ท่านอาจารย์กล่าว

ท่านอาจารย์ เมื่อไหร่นิพพานเป็นอารมณ์ เมื่อนั้นก็เป็นมรรควิถี ที่จะทำให้เป็นพระอริยบุคคล