กิริยาจิตที่เกิดต่างขณะ ต่างกันอย่างไร

ผู้ฟัง มีความสงสัยว่า กิริยาจิตที่เกิดทางปัญจทวาร กับมโนทวาร ต่างกับกิริยาจิตที่เกิดในชวนจิตอย่างไร แล้วก็เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับความรู้เดิมๆ ที่มีพื้นฐานว่า จิตมีลักษณะเป็นสภาพที่สั่งสมสันดานด้วยสามารถแห่งชวนวิถี ความเกี่ยวข้องหรือความละเอียดที่จะให้เข้าใจได้ลึกซึ้งว่ากิริยาจิตที่เกิดในชวนจิต ต่างกับที่เกิดที่ปัญจทวารกับมโนทวารอย่างไร

ท่านอาจารย์ ก็ต้องกล่าวถึงอเหตุกกิริยาจิต มี ๓ ดวง ไม่มากกว่านี้เลย อเหตุกกิริยาจิต ๓ ประเภท ก็คือ ปัญจทวาราวัชชนจิต๑ มโนทวาราวัชชนจิต ๑ หสิตุปปาทจิต๑ ต้องทราบว่า อเหตุกกิริยามีเพียง ๓ ปัญจทวาราวัชชนจิต คือวิถีจิตแรกทางปัญจทวาร ที่นึกถึงหรือรู้อารมณ์ที่กระทบทางทวารหนึ่งทวารใด มีสำหรับทุกบุคคล ไม่เว้น พระอรหันต์มีไหม ปัญจทวาราวัชชนจิต เพราะว่าต้องเป็นวิถีจิตแรก ต่อจากภวังคุปัจเฉทะ แต่ต้องเป็นทางหนึ่ง ทางใด ใน ๕ ทาง พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้ามีปัญจทวาราวัชชนจิตไหม ต้องมี ไม่อย่างนั้นก็ไม่มีการเห็น ได้ยินอะไรเลย ทาง ๕ ทวาร สำหรับมโนทวาราวัชชนจิต เวลาที่คิดนึกหรือว่ารับอารมณ์ต่อจากทางปัญจทวาร ไม่ได้อาศัยตัวทวารคือปสาทรูปเลย แต่เป็นจิตที่เกิดขึ้นเป็นกิริยาจิต เป็นวิถีจิตแรกทางมโนทวาร เมื่อรู้อารมณ์ขณะแรก หรือนึกถึงอารมณ์ที่กระทบ เพราะฉะนั้นสำหรับปัญจทวาราวัชชนจิต ทุกคนก็มี มโนทวาราวัชชนจิต ทุกสัตว์ บุคคล ก็มี แต่ อเหตุกกิริยา ดวงที่ ๓ คือ อเหตุกจิต ที่เป็น หสิตุปปาทจิต เฉพาะพระอรหันต์ ที่เป็นการแย้มหรือการยิ้ม เมื่อรู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย