ธรรมใดไม่ปรากฏ ก็ศึกษาไม่ได้

ผู้ฟัง ที่มีการสนทนากันที่กล่าวบอกว่า ธรรมใดไม่ปรากฏก็ศึกษาไม่ได้ตรงนี้ก็คงตรง เพราะถ้าเสียงไม่ปรากฏ สีไม่ปรากฏ เราจะไปอบรมศึกษา ก็ไม่ได้ แต่ว่าสภาพธรรมปรากฏอยู่ตลอด ตรงนี้ที่สำคัญ สภาพธรรมปรากฏอยู่ตลอด เพราะฉะนั้นขณะที่บอกไม่รู้อะไร ขณะนั้นน่าจะเป็นลักษณะของโมหะใช่ไหม?

ท่านอาจารย์ ไม่รู้สิ่งที่กำลังปรากฏ ไม่รู้ความเป็นจริง ซึ่งเป็นธรรมของสิ่งที่ปรากฏ

ผู้ฟัง เพราะฉะนั้นไม่ต้องไปทำอะไร สภาพธรรมมีปรากฏอยู่ตลอด ที่กล่าวว่า ไม่มีคนหลับ ไม่มีคนตื่น ในชีวิตนี้ก็มีแต่จิตที่เป็นวิถีกับจิตที่ไม่ใช่วิถี ตรงนี้น่าสนใจ ถ้าเข้าใจได้ว่าไม่มีคน

อ.อรรณพ เพราะว่ามีเพียงสภาพธรรม ไม่ว่าจะหลับหรือจะตื่น เพราะในขณะที่หลับ ก็มีจิต มีเจตสิก มีรูป ในภพภูมิที่มีขันธ์ ๕ เพียงแต่จิต และเจตสิกนั้นรู้อารมณ์ที่ไม่ต้องอาศัยทาง คือไม่ต้องอาศัยตารู้อารมณ์ ไม่ต้องอาศัยหู จมูก ลิ้น กาย หรือใจในการรู้อารมณ์ แต่ชีวิตก็คงจะไม่มีแค่หลับอย่างเดียว เมื่อมีเหตุปัจจัยที่จะทำให้เกิดจิตที่เป็นวิถี เช่น การเห็นทางตา การได้ยินทางหู การรู้กลิ่นทางจมูก การรู้รสทางลิ้น การรู้ เย็น ร้อน อ่อน แข็ง ตึง ไหว ทางกาย และการรู้เรื่องราวสิ่งต่างๆ ทางใจ เมื่อมีเหตุปัจจัยก็เกิดจิตรู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ตลอดสังสารวัฏก็มีจิตที่ไม่เป็นวิถีกับจิตที่เป็นวิถีจิตเท่านั้นเอง เพราะฉะนั้นไม่มีสัตว์บุคคลตัวตนเลย ในขณะหลับก็เป็นจิต เจตสิก รูป ในขณะตื่นก็เป็น จิต เจตสิก รูป