ยิ่งฟังมาก ยิ่งเข้าใจลึกซึ้งมาก

การเข้าใจธรรมต้องเป็นเรื่องที่ละเอียดขึ้น แล้วก็ทั่วขึ้น มากขึ้นด้วย มีท่านผู้ฟังท่านหนึ่งท่านก็ฟังธรรมมา ๗ ปี ในปีแรกท่านก็บอกว่า ท่านเคยพูดว่าท่านเข้าใจธรรมที่ได้ฟังอย่างดีทีเดียว แต่ว่าเมื่อฟังไปอีกๆๆ จนถึงขณะนี้ปีที่ ๗ ท่านก็บอกว่าความเข้าใจที่ผ่านมาแล้วที่เข้าใจว่าเข้าใจดี ก็ยังเทียบไม่ได้กับการที่เมื่อฟังแล้วพิจารณาไตร่ตรองให้ทั่วขึ้น ละเอียดขึ้น มากขึ้น ก็เข้าใจได้ว่า ความเข้าใจในขณะนี้เพิ่มขึ้น ผิดกับในครั้งแรก ในปีแรกที่ได้ฟังมา

เพราะฉะนั้นก็จะเห็นได้ว่า พระธรรมไม่ใช่สิ่งที่จะเข้าใจได้โดยรวดเร็ว เพราะเหตุว่าความลึกซึ้งของธรรมที่ปรากฏ ยิ่งฟังมาก ยิ่งเข้าใจมาก ก็ยิ่งรู้ความลึกซึ้งของสภาพธรรมที่ปรากฏมาก แล้วก็เป็นการเพิ่มพูนปัญญาที่สามารถจะทำให้ประจักษ์ในความลึกซึ้งของธรรม ในสภาพที่ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคลได้ โดยต้องอาศัยการฟัง

เพราะฉะนั้นธรรมที่ได้ฟัง ที่รู้สึกว่าธรรมได้ฟังมาเยอะแยะแล้ว หรือได้ฟังมามากแล้ว ยังมีอีกมากมายนักที่ควรจะฟังต่อไป หรือว่าควรจะศึกษาต่อไป