อ ร ร ถ ก ถ า ภ า ร สู ต ร ที่ ๑
อ ร ร ถ ก ถ า ภ า ร สู ต ร ที่ ๑
ภารวรรค ภารสูตรที่ ๑ มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้. ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส วจนียํ ตัดเป็น ปญฺจุปาทานกฺขนฺขา อิติ อสฺส วจนียํ ความว่า เป็นข้อที่จะพึงตรัสอย่างนั้น. บทว่า อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ภาโร ความว่า อุปาทานขันธ์ ๕ ท่านกล่าวว่าเป็นภาระ. ถามว่า ด้วยอรรถว่ากระไร? แก้ว่า ด้วยอรรถว่าเป็นภาระที่จะต้องบริหาร. จริงอยู่ อุปาทานขันธ์ ๕ เหล่านั้น จำต้องบริหารด้วยการให้ยืน ให้เดิน ให้นั่ง ให้นอน ให้อาบน้ำ แต่งตัว ให้เคี้ยว ให้กิน เป็นต้น จึงชื่อว่าเป็นภาระ (ของหนัก) เพราะฉะนั้น ท่านจึงเรียกว่าภาระเพราะอรรถว่าเป็นภาระจะต้องบริหาร.
บทว่า เอวํนาโม ได้แก่ มีชื่อเป็นต้นว่าติสสะ ว่าทัตตะ บทว่า เอวํโคตฺโต ได้แก่ มีโคตรเป็นต้นว่า กัจจายนโคตร วัจฉายนโคตร. ดังนั้น ทรงแสดงบุคคลที่สำเร็จเพียงโวหารให้ชื่อว่า ภารหาระผู้แบกภาระ จริงอยู่บุคคลยกขันธภาระขึ้นในขณะปฏิสนธินั้นเอง แล้วให้ขันธ์นี้ อาบ บริโภค นั่ง นอน บนเตียง และตั่งที่อ่อนนุ่มแล้ว บริหาร ๑๐ ปีบ้าง ๒๐ ปีบ้าง ๓๐ ปีบ้าง ๑๐๐ ปีบ้าง จนตลอดชีวิต แล้วทิ้งไปในจุติขณะ ยึดเอาขันธ์อื่นในปฏิสนธิขณะอีก เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าผู้แบกภาระ.
บทว่า โปโนพฺภวิกา ได้แก่ ที่เกิดในภพใหม่. บทว่า นนฺทิราคสหคตา ได้แก่ ถึงความเป็นอันเดียวกันกับนันทิราคะนั่นเอง ในที่นี้ท่านประสงค์ว่าเกิดพร้อมกับความเป็นนันทิราคะนั้น. บทว่า ตตฺร ตตฺราภินนฺทินี ได้แก่ มีปกติยินดีในที่เกิดหรือในอารมณ์ มีรูปเป็นต้นนั้นๆ . ในกามตัณหาเป็นต้น ความยินดีอันเป็นไปในกามคุณ ๕ ชื่อว่ากามตัณหา ความยินดีในรูปภพ และอรูปภพ ความติดอยู่ในฌาน ความยินดีที่เกิดพร้อมด้วยสัสสตทิฏฐินี้ชื่อว่า ภวตัณหา ความยินดีที่เกิดพร้อมกับอุจเฉททิฏฐิ ชื่อว่า วิภวตัณหา. บทว่า ภาราทานํ ได้แก่ การถือภาระ. จริงอยู่บุคคลนี้ย่อมถือภาระด้วยตัณหา.
บทว่า อเสสวิราคนิโรโธ เป็นต้น ทั้งหมดเป็นไวพจน์ของนิพพานนั้นเอง. จริงอยู่ ตัณหามาถึงพระนิพพานนั้นแล้ว ย่อมคลายความยินดี ย่อมดับ ย่อมละขาด ย่อมสละคืน ย่อมหลุดพ้น โดยไม่มีส่วนเหลือ ก็ในพระนิพพานนี้ไม่มีอาลัยคือกาม หรืออาลัยคือทิฏฐิ ฉะนั้น พระนิพพานจึงได้ชื่อเหล่านี้. บทว่า สมูลํ ตณฺหํ ความว่า อวิชชาชื่อว่า
เป็นมูลของตัณหา. บทว่า อพฺพุยฺห ได้แก่ ถอนตัณหานั้นพร้อมทั้งรากด้วยอรหัตตมรรค. บทว่า นิจฺฉาโต ปรินิพฺพุโต ความว่า ผู้ออกจากตัณหาจะเรียกว่าผู้ปรินิพพานแล้วก็ควรแล.
จบ อรรถกถาภารสูตรที่ ๑