โทสะ กับ อารัมมณาธิปติปัจจัย

โทสเจตสิกเป็นสหชาตาธิปติปัจจัยได้ไหม ไม่พูดถึงเรื่องโลภะแล้ว ไม่พูดถึงเรื่องโลภเจตสิกแล้ว เปลี่ยนพูดถึงเรื่องโทสเจตสิกเป็นสหชาตาธิปติปัจจัยได้ไหม ไม่ได้ เพราะเหตุว่าโลภเจตสิกก็เป็นสหชาตาธิปติปัจจัยไม่ได้โทสเจตสิกก็เป็นสหชาตาธิปติปัจจัยไม่ได้เพราะเหตุว่าไม่ใช่ฉันทะเจตสิกไม่ใช่วิริยเจตสิก ไม่ใช่ปัญญาเจตสิกและไม่ใช่จิต

ถ้าถามต่อไปอีกว่า โทสมูลจิตเป็นสหชาตาธิปติปัจจัยได้ไหม ได้ เพราะเหตุว่าเป็นชวนจิตซึ่งประกอบด้วยเหตุ ๒ เพราะเหตุว่าทำให้เจตสิกอื่นและรูปเกิดขึ้นเป็นไปตามกำลังของโทสมูลจิต

ถามต่อไปว่า โทสเจตสิกเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยได้ไหม หรือโทสมูลจิตเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยได้ไหม

ตอบ ได้

ท่านอาจารย์ ได้ก็ผิด เพราะเหตุว่าอารัมมณาธิปติปัจจัยนี้อย่าลืมเป็นอารมณ์ที่พอใจอย่างยิ่ง หนักแน่นเพราะฉะนั้นก็เป็นอารมณ์ของโลภมูลจิตเป็นส่วนใหญ่ หรือกุศลจิตก็ได้

นี่เป็นความละเอียดของอารัมมณาธิปติปัจจัย

โทสมูลจิตไม่มีใครชอบโทสเจตสิกก็เช่นเดียวกัน รวมทั้งบริวารของโทสมูลจิตด้วยก็ไม่เป็นที่พอใจหนักแน่นเพราะฉะนั้นอารมณ์ที่เป็นที่พอใจหนักแน่นของโลภมูลจิตหรือของมหากุศลจิตส่วนใหญ่เช่น เวลาที่ท่านผู้ฟังพอใจในกุศล ปรารถนาที่จะทำกุศลอย่างหนึ่งอย่างใดเป็นพิเศษ ขณะนั้นมหากุศลนั้นก็เป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยของกุศล บางท่านปรารถนาที่จะถวายผ้า ที่ต้นพระศรีมหาโพธิ์ ขณะนั้นเป็นกุศลซึ่งหนักแน่น ซึ่งพอใจ ที่จะให้กระทำกุศลอย่างนั้นหรือบางท่านก็อาจต้องการที่จะถวายประทีปบูชาสังเวชนียสถาน ขณะนั้นก็กุศลเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัย ทำให้เกิดกุศลก็ได้หรือว่ากุศลนั้นเองก็ทำให้โลภมูลจิตเกิดขึ้นได้ ซึ่งจะต้องพิจารณาโดยละเอียด

เพราะฉะนั้นเรื่องของอารัมมณาธิปติปัจจัย จึงควรที่จะได้ทราบโดยชัดเจน ซึ่งได้กล่าวถึงแล้วในคราวก่อน เพราะฉะนั้นในคราวนี้ก็เป็นเพียงการทบทวนให้พิจารณาซ้ำอีก เพื่อที่จะได้ไม่ลืมว่าสำหรับอารมณ์ซึ่งไม่น่าปรารถนาไม่น่ายินดีแล้ว ก็ไม่เป็นอารัมมณาธิปติปัจจัย เป็นอารัมมณปัจจัยได้ แต่ไม่ใช่อารัมมณาธิปติปัจจัย

สภาพธรรมที่จะเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยก็จะต้องเป็นสภาพธรรมซึ่งเป็นที่ยินดีพอใจ ได้แก่ จิตอื่น ๆนอกจากโทสมูลจิต ๒ ดวงโมหมูลจิต ๒ ดวงทุกขกายวิญญาณ ๑ ดวง

เพราะฉะนั้นที่ถามเมื่อกี้นี้ โทสมูลจิตเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยได้ไหม หรือโทสเจตสิกเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยได้ไหม

สำหรับอารัมมณาธิปติปัจจัยแล้ว จิตอื่นนอกจากโทสมูลจิต ๒โมหมูลจิต ๒และทุกขกายวิญญาณ ๑เว้นจิต ๕ ดวงนี้แล้ว จิตอื่น ๆ เป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยได้ ไม่มีใครต้องการโทสมูลจิต โมหมูลจิตหรือทุกขกายวิญญาณ

เพราะฉะนั้นสำหรับอารัมมณาธิปติปัจจัยส่วนใหญ่เป็นปัจจัยให้โลภมูลจิตเกิดเป็นปัจจัยให้มหากุศลจิตเกิดก็ได้บ้างซึ่งท่านผู้ฟังก็จะพิจารณาได้ในชีวิตประจำวันของท่านว่า ขณะใดที่มีความปรารถนากุศลประเภทใด ขณะนั้นกุศลประเภทนั้นเป็นที่ต้องการเป็นพิเศษ จึงเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัย