รูป ไม่เป็นอนันตรปัจจัย

แต่รูปไม่เป็นอนันตรปัจจัย เพราะเหตุว่ารูปทุกรูปซึ่งกำลังเกิดดับอยู่ในขณะนี้ มีสมุฎฐาน คือ ธรรมที่ก่อตั้งให้เกิดขึ้น ๔ สมุฎฐาน แล้วแต่จะเกิดขึ้นเพราะสมุฎฐานใดคือ รูปบางกลุ่มเกิดขึ้นเพราะจิตเป็นสมุฏฐาน เรียกว่า จิตตชรูป รูปบางกลุ่มเกิดขึ้นเพราะกรรมเป็นสมุฏฐานเรียกว่า กัมมชรูป รูปบางกลุ่มเกิดขึ้นเพราะอุตุเป็นสมุฏฐาน เรียกว่าอุตุชรูปรูปบางกลุ่มเกิดขึ้นเพราะอาหารเป็นสมุฏฐาน เรียกว่า อาหารชรูป

เพราะฉะนั้นรูปมีสมุฏฐาน คือธรรมที่ก่อตั้งให้รูปเกิดขึ้นเพียง ๔ สมุฏฐานแล้วแต่ว่ารูปนั้นจะเกิดขึ้นเพราะกรรม หรือรูปนั้นจะเกิดขึ้นเพราะจิต หรือรูปนั้นจะเกิดขึ้นเพราะอุตุ หรือรูปนั้นจะเกิดขึ้นเพราะอาหาร

แต่ว่ารูปไม่มีอนันตรปัจจัย หรือรูปไม่เป็นอนันตรปัจจัย ไม่ใช่ว่าเมื่อรูปนี้เกิดแล้ว ดับไป เป็นปัจจัยให้รูปอีกรูปหนึ่งเกิด ไม่ใช่ แต่ที่รูปอีกรูปหนึ่งเกิด เพราะกรรมเป็นปัจจัยให้รูปนั้นเกิด หรือเพราะจิตเป็นปัจจัยให้รูปนั้นเกิด หรือเพราะอุตุเป็นปัจจัยให้รูปนั้นเกิดหรือเพราะอาหารเป็นปัจจัยให้รูปนั้นเกิด แต่รูปไม่เป็นอนันตรปัจจัยหรือสมนันตรปัจจัยให้รูปอื่นเกิด

นี่ก็แสดงให้เห็นว่าสำหรับนามธรรม คือ จิตและเจตสิกเท่านั้นที่เป็นอนันตรปัจจัยและสมนันตรปัจจัยได้