ความสงบอยู่ที่ปัญญา

ผู้ฟัง เป็นอันว่า ถ้าหากว่าเป็นการเจริญสมาธิ ทั่วๆ ไป นี้ ถึงแม้ว่าจะใช้ อย่างบางคนก็ใช้พุทโธ เป็นอารมณ์ หรือว่าใช้ สัมมาอรหัง หรือใช้ อานาปาน

ท่านอาจารย์ คะ ขอให้ท่านผู้ฟังพิจารณาว่า ความสงบอยู่ที่อารมณ์ หรือว่าความสงบอยู่ที่ปัญญาที่รู้สภาพของจิต เช่นพุทโธ ถึงแม้คนที่จะไม่มีศรัทธา เลื่อมใสในพระผู้มีพระภาค ก็กล่าวคำนี้ได้ เด็กตัวเล็ก ชาติไหน ภาษาไหน ก็เอ่ยคำนี้ได้ทั้งนั้นว่า พุทโธ แต่จิตของผู้ที่กล่าวคำนั้น สงบหรือเปล่า เพราะฉะนั้น ความสงบของจิต ไม่ใช่อยู่ที่อารมณ์ แต่อยู่ที่ปัญญาที่รู้ วิธีที่จิตจะสงบในขณะนั้นว่า เพราะอะไรจึงสงบ อย่างที่ท่านกราบพระ สวดมนต์ เมื่อสักครู่นี้ มีท่านผู้ ๑ ผู้ใดศึกษา ลักษณะของจิตของท่านในขณะนั้นบ้างหรือเปล่าคะ ว่า สงบหรือไม่สงบ หรือว่าเหมือนเดิมเพียงแต่กล่าวคำ ซึ่งเป็นบทสวดมนต์เท่านั้น ลักษณะของจิต นี่ต่างกัน ขอให้ศึกษา จริงๆ แล้วจะทราบว่าขณะนั้น บางท่านหวั่นไหวไป ก็ได้ ไม่สงบหรอกคะ เพราะว่าบางทีเสียงของท่าน จะไม่เหมือนเสียงของคนอื่น ขาดการอบรมที่จะกล่าว ให้ถูกต้องตามวิธีนั้นได้ จิตของท่านก็หวั่นไหวไปแล้ว หรือว่าอาจจะมีอกุศลจิตเกิดแทนที่จะเป็นกุศลจิตก็ได้ ลักษณะของจิตที่สงบนี่คะ ถ้าไม่มั่นคง ก็ยากที่จะปรากฏให้รู้ได้ ว่าขณะนั้น สงบ เช่นในขณะที่ให้ทาน ที่จริงแล้ว กุศลเจตนาให้ ในขณะนั้นต้องสงบ เพราะว่าเป็นกุศล แต่ว่ามีกี่ท่านที่จะสังเกตุรู้ลักษณะความสงบของกุศลจิตในขณะที่ให้ เพราะเหตุว่าส่วนมาก ถ้าไม่ประกอบด้วยปัญญา แล้วละก็ แม้กุศลเจตนาจะเกิดขึ้น ก็เพียงเล็กน้อย แล้ว อกุศล ก็ครอบงำอย่างรวดเร็ว มีเจตนาให้เพียงนิดเดียว คะ บางท่านก็สงสัยว่าเป็นกุศลหรือเปล่าด้วยซ้ำ เพราะว่าไม่แน่ใจว่าขณะที่ให้เป็นกุศล เพราะว่าขณะนั้นให้เพราะรำคาญบ้าง หรือว่าให้เพราะเหตุอื่นๆ บ้าง แต่ที่จริงแล้ว ถึงจะรำคาญ แล้วไม่ให้ก็มี แต่เมื่อใดที่รำคาญแล้วให้ ขณะที่ให้ก็ยังเป็นกุศลเจตนา แต่น้อยมากจนไม่ปรากฏลักษณะของความสงบให้ปรากฏว่า ขณะนั้นเป็นกุศลที่ปราศจากโลภะ โทสะ โมหะ แต่ถ้าท่านผู้ใดมีปัญญา สังเกตุรู้ลักษณะของกุศลจิต ไม่ว่าจะเป็นไปในทาน หรือเป็นไปในศีล หรือเป็นไปทางกาย ทางวาจา เป็นการอ่อนน้อม เป็นการเคารพผู้ที่ควรเคารพ เป็นการเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ รู้ลักษณะของความสงบของจิตซึ่งเป็นปัจจัยให้เกิดการกระทำกุศลทางกาย ทางวาจาได้ ท่านหล่านั้นซึ่งประกอบด้วยปัญญา ที่รู้ลักษณะความสงบของจิต สามารถจะอบรมเจริญกุศลพร้อมด้วยความสงบยิ่งขึ้น