จะหลับหรือตื่นก็ไม่พ้นผลของกรรม

สภาพธรรมทั้งหลายเป็นอนัตตา จิตที่ทำภวังคกิจเป็นวิบาก เป็นผลของกรรม เพราะฉะนั้นจะห้ามได้ไหม ที่จะไม่ให้หลับ ถ้าห้ามได้ ก็คือห้ามไม่ให้เห็น ห้ามไม่ให้ได้ยินได้ แต่เพราะเหตุว่าวิบากจิตทำภวังคกิจ เพราะฉะนั้นก็มีกรรมที่เป็นปัจจัย เป็นเหตุทำให้ภวังคจิตเกิดขึ้นทำกิจดำรงภพชาติในขณะที่ไม่เห็น ไม่ได้ยิน โดยที่บังคับบัญชาไม่ได้เลย บางคนก็อยากหลับ แต่จะบังคับให้หลับได้ไหม ในเมื่อรู้ชัดในเรื่องของกรรมในเรื่องของวิบาก ก็จะต้องรู้ด้วยว่า แม้การหลับก็เป็นผลของกรรม หรือแม้การตื่นก็เป็นผลของกรรม

เวลาที่นอนไม่หลับ เป็นผลของกรรมหรือเปล่าคะ เวลานอนไม่หลับก็ต้องเห็น จิตเห็นก็เป็นผลของกรรม ต้องได้ยินก็เป็นผลของกรรมไม่ให้หลับ หรือเวลาที่หลับแล้ว จะไม่ให้ตื่นได้ไหม ถ้าตื่นก็คือเห็น ซึ่งก็เป็นผลของกรรมอีก

เพราะฉะนั้นวันหนึ่งๆ หนีไม่พ้นเรื่องผลของกรรมที่จะต้องหลับบ้างตื่นบ้าง และบางครั้งการไม่หลับ ก็ไม่ใช่แต่เพียงเป็นผลของกรรมเท่านั้น เป็นผลของการสะสมของอกุศลก็ได้ เพราะเหตุว่าจิตที่เป็นโลภะเกิดขึ้นนึกคิดเรื่องราวต่างๆ ทางใจ แม้ว่าไม่เห็น ไม่ได้กลิ่น ไม่ลิ้มรส ไม่ได้รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส แต่ขณะที่กำลังคิดนึกต่างๆ ทางใจในขณะนั้น ไม่ใช่ผลของกรรม แต่เป็นกิเลสที่ทำให้ไม่หลับ

ถ้าพิจารณารู้ลักษณะของสภาพธรรมทุกกิจ ก็จะเห็นได้ว่าไม่มีตัวตน ไม่มีสัตว์ ไม่มีบุคคลเลย