มีผู้ใดบ้างที่ตรัสรู้ได้เอง

พุทธะ มี ๑. พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าสูงที่สุด คือผู้ที่บำเพ็ญพระบารมีที่พร้อมด้วยพลญาณอย่างอื่นๆ ประกอบด้วยนอกจากสัมมาสัมโพธิญาณ ท่านเป็นผู้ที่เลิศสูงสุด หาบุคคลใดเปรียบไม่ได้ในทุกสถาน นั่นคือพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ในพระชาติที่ตรัสรู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้านั้น ตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง แต่ไม่ได้หมายความว่า ในชาติก่อนๆ ไม่เคยเป็นพหูสูตร ไม่เคยฟังพระธรรม ไม่เคยพบพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ก่อนๆ ไม่ได้หมายความอย่างนั้น แม้พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นี้ก็ได้พบพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ก่อนๆ มา ๒๔ พระองค์ หลังจากได้ตั้งความปรารถนาแทบพระบาทพระทีปังกรอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า

เพราะฉะนั้น ในชาติที่ตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ในชาตินั้นจะไม่มีพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพร้อมกันกับพระองค์เลย เพราะต้องเป็นผู้เลิศที่สุด และสมัยที่พระธรรมของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าลบเลือนสูญไปแล้ว บุคคลใดที่ได้สะสมปัญญามา ก็สามารถถึงกาลที่จะรู้แจ้งอริยสัจธรรมด้วยตนเอง เป็นพระปัจเจกพุทธ คือผู้ที่ตรัสรู้ด้วยตนเอง โดยไม่อาศัยการฟังบุคคลอื่นมี ๒ อย่าง คือ พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ๑ และพระปัจเจกพุทธ ๑

พระปัจเจกพุทธมีมากหลายพระองค์ เพราะแต่ละคนได้ฟังพระธรรมในอดีต และได้สะสมปัญญามาในอดีต ถึงกาลสมัยที่จะรู้แจ้งอริยสัจธรรม ก็รู้แจ้งอริยสัจธรรมหลายๆ องค์ได้ ไม่จำกัด เพราะเหตุว่าไม่ใช่พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า

นี่คือพระพุทธเจ้า ๒ อย่าง คือ พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า และพระปัจเจกพุทธ นอกจากนั้นแล้วเป็นพุทธสาวก แม้แต่ท่านพระสารีบุตร ในสมัยพระผู้มีพระภาคพระองค์นี้ ผู้ที่มีปัญญารองจากพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า คือ ท่านพระสารีบุตร ก็ยังต้องอาศัยการฟังธรรม

เพราะฉะนั้น จะไม่มีเลยที่ใครที่ไม่ใช่พระปัจเจกพุทธ และพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้วจะรู้แจ้งอริยสัจธรรมด้วยตนเอง