อานาปานสติหมายความว่าอย่างไร

อานาปาน หมายความถึงลมหายใจเข้า ลมหายใจออก ซึ่งขณะนี้คนที่ยังไม่ตายกำลังมีลมหายใจเข้า มีลมหายใจออก แต่วันหนึ่งๆ หายใจเข้าออกมากเหลือเกิน โดยที่สติไม่ได้ระลึกที่ลักษณะของลมหายใจนั้น

เพราะฉะนั้น ที่เรียกว่า “อานาปานสติ” ก็คือขณะที่สติระลึกที่ลมหายใจ ไม่ใช่เพียงระลึก แต่ศึกษาพิจารณาเข้าใจในลักษณะที่เป็นลมหายใจ เพื่อปัญญาจะได้รู้ชัดเจนตามความเป็นจริงว่า ลักษณะนั้นเป็นเพียงสภาพธรรมอย่างหนึ่ง ซึ่งแต่ก่อนนี้เคยเป็นเราหายใจ แต่เวลาที่ระลึกได้ และระลึกที่ลักษณะของลม และรู้ลักษณะของลม ก็จะรู้ได้ว่า ลักษณะนั้นมีจริง แล้วไม่ใช่เราด้วย เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป จึงจะเป็นอานาปานสติ ซึ่งเป็นวิปัสสนา เป็นกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน เพราะเหตุว่าลมหายใจเกิดที่กาย เนื่องกับกาย ถ้าปราศจากลมหายใจก็มีชีวิตไม่ได้

เพราะฉะนั้น ในขณะนี้เองก็มีลมหายใจ ขณะใดที่สติเกิดระลึกที่ลมหายใจ แล้วรู้ลักษณะของลมหายใจ ขณะนั้นเป็นอานาปานสติ จะนั่ง จะนอน จะยืน จะเดิน ได้หมด เพราะสติเป็นอนัตตา แล้วไม่มีใครบังคับสติด้วย

ขณะนี้ทุกคนคิด ไม่เหมือนกันเลย ไม่มีใครบังคับความคิดได้ แม้แต่ความคิดของตัวเองก็บังคับไม่ได้ เพราะฉะนั้น สติก็เป็นอนัตตา ไม่มีใครสามารถบังคับสติให้ระลึกที่ลมหายใจในขณะที่เดิน ขณะนี้อาจจะเกิดระลึกลักษณะของลมหายใจก็ได้

เรื่องของการอบรมเจริญปัญญา ไม่ใช่เรื่องทำขึ้น แต่สภาพธรรมขณะนี้มีแล้ว รู้ความจริงของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ ถ้าไปทำสิ่งอื่นมารู้ จะไม่รู้สิ่งที่กำลังปรากฏในขณะนี้