สติ-ปัญญา-มานะ

ภาษาไทยใช้คำภาษาบาลีมาก ชื่อของเราก็มาจากภาษาบาลีกันทั้งนั้น หรือแม้แต่คำว่า “สติ” คำว่า “ปัญญา” พวกนี้เป็นภาษาบาลีทั้งนั้น“มานะ” ก็เป็นภาษาบาลี แต่ว่าตามที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงพระธรรมเป็นภาษาบาลี ท่านใช้คำเพื่อที่จะส่องถึงลักษณะของสภาพธรรม อย่างความสำคัญตนเหมือนลักษณะของธง เป็นสภาพที่สูงเด่น เพราะฉะนั้นแต่ละบุคคลที่ไม่ใช่พระอรหันต์ จะมีความสำคัญตน คือ เรา จะดี จะชั่ว จะต่ำ จะสูง ก็คือเรา

นี่คือสภาพธรรมอย่างหนึ่ง พระผู้มีพระภาคทรงใช้ภาษาบาลี สำหรับเรียกสภาพธรรมนั้นว่า “มานะ” แต่คนไทยเราชื่อมานะ ดูเหมือนเป็นกุศล แต่ว่าเราก็ใช้ในความหมายของเรา คือ ไปเอาภาษาบาลีมาใช้แล้วก็เป็นภาษาไทยเราไปเลย

เพราะฉะนั้นเราก็ต้องรู้ว่า เรากำลังพูดถึงภาษาไทยที่เขาใช้คำว่า “ปัญญา” หรือเราพูดถึงสภาพของปัญญาในพระศาสนา ซึ่งหมายความถึงสภาพธรรมอย่างหนึ่ง ซึ่งต่างจาก มนสิการ หรือ การพิจารณา มีสภาพธรรมหลายอย่าง ลักษณะที่พิจารณาทั่วๆ ไป ไม่ใช่ลักษณะของปัญญาแต่เป็นสภาพธรรมอีกอย่างหนึ่ง ซึ่งพระผู้มีพระภาคทรงใช้ คำภาษาบาลีว่า “มนสิการ” การพิจารณาการไตร่ตรอง อันนี้ไม่ใช่ปัญญา

เพราะฉะนั้นเราก็ต้องแยกว่าขณะนี้เรากำลังจะพูดภาษาไทยกัน หรือว่าเรากำลังจะพยายามเข้าใจพระธรรมที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดง