สมัยปฐมกัปป์

ในสมัยปฐมกัปคือตอนที่โลกเพิ่งเกิดใหม่ๆ ผู้ที่เกิดในพรหมโลก เมื่อจุติจากพรหมโลกแล้วก็ปฏิสนธิในโลกมนุษย์ ในครั้งที่เป็นปฐมกัปที่โลกพึ่งเกิดขึ้นนั้นไม่มีเพศหญิงและเพศชาย แต่เมื่อทั้ง ๒ บุคคลมีความคุ้นเคย มีความสนิทสนม มีความพึงพอใจ มีความยินดี มีฉันทะราคะเพิ่มขึ้น ก็ทำให้มีภาวรูปของหญิงและภาวรูปของชายเกิดขึ้นในปวัตติกาล แล้วหลังจากนั้นเป็นต้นมา ภาวรูปทั้ง ๒ ก็เกิดในปฏิสนธิกาล คือพร้อมกับปฏิสนธิขณะ แล้วแต่ว่ากรรมใดจะทำให้ภาวรูปใดเกิดขึ้น ถึงอย่างนั้นแม้ว่าภาวรูปจะเกิดพร้อมกับปฏิสนธิจิตในปฏิสนธิกาล ก็ย่อมหวั่นไหวเปลี่ยนแปลงได้ใน ปวัตติกาล ดังพระบาลีที่พระธรรมสังคหกาจารย์กล่าวไว้ว่า

ก็สมัยนั้นแลเพศหญิงปรากฏแก่ภิกษุรูปหนึ่ง ก็สมัยนั้นแลเพศชายปรากฏแก่ภิกษุณีรูปหนึ่ง นี่ก็เป็นเรื่องธรรมดาที่ว่า แล้วแต่กรรมจะทำให้ภาวรูปเปลี่ยนจากอิตถีภาวรูปเป็นปุริสภาวรูป หรือว่าเปลี่ยนจากปุริสภาวรูปเป็นอิตถีภาวรูป