ชีวิตพระโพธิสัตว์

ก่อนที่จะได้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ชีวิตพระโพธิสัตว์ก็คือชีวิตของผู้ที่ยังไม่ได้ดับกิเลส ถ้าพูดถึงคนที่ยังไม่ได้ดับกิเลสเลย ก็ลองคิดดูว่ากิเลสต้องมีมาก ทั้งโลภะ ทั้งโทสะ ทั้งริษยา ทั้งอะไร ความสำคัญตน ความถือตน ความลบหลู่ ทุกอย่าง ต้องมีมากทีเดียว แต่ว่าพระองค์ทำไมจึงเป็นพระโพธิสัตว์ ในเมื่อคนอื่นไม่เป็น เพราะว่าพระองค์มีการพิจารณาสิ่งที่มีในขณะนั้นด้วยความแยบคายว่า มาจากไหน คืออะไร และเกิดขึ้นได้อย่างไร เราเกิดมา มีตัวของเราตั้งแต่ศีรษะตลอดเท้า เหมือนกับเป็นสมบัติของเรา ได้มา ไม่ต้องไปเสียค่าใช้จ่ายอะไรเลย หมายความว่าเมื่อเกิดมาก็มีแล้ว แล้วก็ยึดถือเอาไว้ด้วยว่าเป็นของเรา แต่พระโพธิสัตว์คิด พิจารณาสภาพธรรมเหล่านี้เกิดขึ้นมาได้อย่างไร แล้วก็เปลี่ยนแปลงอย่างไร ไม่เที่ยง คือทุกคนเกิดมาที่จะไม่ให้แก่ ไม่ให้เปลี่ยนแปลง ไม่ให้เจ็บ ไม่ให้ตาย ไม่ให้สุขบ้าง ไม่ให้ทุกข์บ้าง เป็นไปไม่ได้เลย เพราะฉะนั้นต้องมีเหตุที่จะทำให้สภาพธรรมต่างๆ เหล่านี้เกิดขึ้น นี่คือผู้ที่เป็นพระโพธิสัตว์ที่จะพิจารณาค้นคว้าสัจธรรม ซึ่งกว่าจะได้ตรัสรู้ประจักษ์แจ้งลักษณะของสภาพธรรมตามความเป็นจริงว่า เกิดขึ้นแล้วก็ดับไปอย่างรวดเร็วที่สุด ก็ต้องอาศัยการบำเพ็ญพระบารมีครบถ้วนถึง ๔ อสงไขยแสนกัป ด้วยผู้ที่มีปัญญายิ่ง แต่ถ้าเป็นผู้ที่ด้วยสัทธา ปัญญาน้อยกว่าสัทธาจะต้องถึง ๘ อสงไขยแสนกัป แต่ถ้าเป็นผู้ทีสัทธาก็ไม่มาก ปัญญาก็ไม่มาก ต้องอาศัยวิริยะ ต้องบำเพ็ญบารมีถึง ๑๖ อสงไขยแสนกัป แต่สำหรับเราชาวพุทธโชคดีที่ว่า ได้มีโอกาสเกิดในสมัยที่พระธรรมคำสอนของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้ายังไม่เสื่อม ยังไม่ลบเลือน ยังไม่สูญไป เพราะเหตุว่าพระไตรปิฎก และอรรถกถายังครบสมบูรณ์