พระผู้มีพระภาคทรงแสดงธรรมเป็นภาษาบาลี

ภาษาไทยใช้คำภาษาบาลีมาก ชื่อของเราก็มาจากภาษาบาลีกันทั้งนั้น หรือแม้แต่คำว่าสติ คำว่าปัญญา พวกนี้เป็นภาษาบาลีทั้งนั้น มานะก็เป็นภาษาบาลี แต่ว่าตามที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงพระธรรมเป็นภาษาบาลี ท่านใช้คำเพื่อที่จะส่องถึงลักษณะของสภาพธรรม อย่างความสำคัญตน เหมือนลักษณะของธง เป็นสภาพที่สูงเด่น เพราะฉะนั้นแต่ละบุคคลที่ไม่ใช่พระอรหันต์จะมีความสำคัญตนคือเรา จะดีจะชั่วจะต่ำจะสูงก็คือเรา

นี่คือสภาพธรรมอย่างหนึ่ง พระผู้มีพระภาคทรงใช้ภาษาบาลี สำหรับเรียกสภาพธรรมนั้นว่า “มานะ” แต่คนไทยเราชื่อ “มานะ” ดูเหมือนเป็นกุศล แต่ว่าเราก็ใช้ในความหมายของเราคือไปเอาภาษาบาลีมาใช้แล้วก็เป็นภาษาไทยเราไปเลย

เพราะฉะนั้นเราก็ต้องรู้ว่าเรากำลังพูดถึงภาษาไทย ที่เขาใช้คำว่า “ปัญญา” หรือว่าเราพูดถึงสภาพของปัญญาในพระศาสนา ซึ่งหมายความถึงสภาพธรรมอย่างหนึ่งซึ่งต่างจากมนสิการหรือการพิจารณา มีสภาพธรรมหลายอย่าง ลักษณะที่พิจารณาทั่วๆ ไป ไม่ใช่ลักษณะของปัญญา แต่เป็นสภาพธรรมอีกอย่างหนึ่งซึ่งพระผู้มีพระภาคทรงใช้คำภาษาบาลีว่า “มนสิการ” การพิจารณา การไตร่ตรอง อันนี้ไม่ใช่ปัญญา

เพราะฉะนั้นเราก็ต้องแยกว่าขณะนี้เรากำลังพูดภาษาไทยกัน หรือว่าเรากำลังจะพยายามเข้าใจพระธรรมที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดง