พยายามไปแสวงหาธรรม

ธรรมคืออะไร ก่อนอื่นถ้าใช้คำว่า “ธรรม” ก็คงจะยาก ต่างคนต่างคิด ต่างคนต่างตอบ แต่ถ้าจะถามว่าขณะนี้ความจริงคืออะไร หรือว่าความจริงของชีวิต เพราะเหตุว่าทุกคนเกิดมาแล้วมีชีวิตแน่นอน ที่นั่งอยู่ที่นี่ แล้วแต่ว่าชีวิตในวันหนึ่งๆ ซึ่งเป็นความจริงของทุกคน คืออะไร

ธรรมคือสิ่งที่มีจริง ทุกอย่างที่มีจริงเป็นธรรมทั้งหมด แต่ก่อนที่จะได้ฟังพระธรรมทุกคนก็เห็น ทุกคนก็ได้ยิน เป็นชีวิตประจำวันจริงๆ นะคะ แต่ว่าเป็นเรา ไม่คุ้นเคยกับการที่จะเข้าใจว่า ที่เข้าใจว่าเป็นเรา หรือว่าทุกสิ่งทุกอย่างที่มีจริงก็คือธรรม

เพราะฉะนั้นต่อไปนี้เราก็คงจะได้ความเข้าใจความหมายของคำว่าธรรม ว่า ธรรมหมายความถึงทุกสิ่งทุกอย่างที่มีจริง ซึ่งอาจจะไม่เคยคิดมาก่อนเลยว่า เห็นก็เป็นธรรม เสียใจในวันหนึ่งๆ ก็มี ความรู้สึกเสียใจมีจริงก็เป็นธรรม เสียงมีจริง เสียงเป็นธรรม กลิ่นมีจริง ก็เป็นธรรม รวมความว่าทุกอย่างที่มีจริงเป็นธรรม พระผู้มีพระภาคทรงตรัสรู้ธรรม คือ รู้แจ้งความจริงของสภาพที่มีจริงๆ ที่ปรากฏกับทุกคนในชีวิตประจำวันซึ่งสามารถที่จะพิสูจน์ได้ทุกขณะ เช่น ขณะนี้เป็นธรรมขณะที่เห็น มีธรรมไหม เคยขาดธรรมบ้างไหม ตั้งแต่เกิดมาขาดธรรมได้หรือเปล่า

มีท่านผู้หนึ่งที่ท่านก็พยายามไปแสวงหาธรรม เพราะตอนนั้นท่านก็ยังไม่เข้าใจว่าธรรมคืออะไร ท่านก็เดินทางไปทางเหนือ ทางใต้ ตะวันออก ตะวันตก หาไป ท่านก็ยังไม่พบว่าธรรมคืออะไร แต่เวลาที่ท่านเข้าใจว่าธรรมคืออะไร คือ เดี๋ยวนี้ ทุกอย่างที่มีจริง ท่านบอกว่า เพียงลืมตาตื่นก็พบธรรมแล้ว เพียงแต่ว่ายังไม่เข้าใจความลึกซึ้ง ความจริงของธรรม ซึ่งจากการตรัสรู้ของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงแสดงว่า ธรรมทั้งหลายเป็นอนัตตา หมายความว่าไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล แต่เป็นสิ่งที่มีจริงแต่ละอย่าง มีลักษณะเฉพาะแต่ละอย่างจริงๆ