อะไรเป็นปัจจัยให้ความสงบเกิด

ความสงบตามปกติขอให้มีเป็นเชื้อ เป็นทุนอยู่เรื่อยๆ เพื่อที่ว่าเมื่ออารมณ์หนึ่งอารมณ์ใดของสมถภาวนาปรากฏ จิตของท่านสามารถสงบ และสงบมั่นคงขึ้น เพราะมีปัจจัยที่เคยอบรมความสงบในชีวิตประจำวันด้วยปัญญาที่รู้ลักษณะของความสงบ

เพราะฉะนั้น ในขณะที่จะกระทำกายหรือวาจาด้วยโลภะ หรือด้วยอกุศลใดๆ ก็ตาม ให้ระลึกว่า ขณะนั้นสงบไหมเสียก่อน เท่านี้ แล้วจะรู้ว่า ถ้าปัญญาเกิดในขณะนั้นจะรู้วิธีที่ว่า ทำอย่างไรจิตจึงจะสงบแม้ในขณะนั้น นั่นคือปัญญาที่รู้หนทาง วิธีที่จะสงบ ต้องเป็นปัญญาว่า จะสงบอย่างไร แล้วความสงบจึงจะเกิดขึ้นได้บ่อยๆ แต่ถ้าในขณะนี้ปัญญาไม่เกิด ไม่รู้ลักษณะที่ต่างกันของความสงบ ก็จะต้องการความสงบอื่น เช่น อานาปานสติเป็นอย่างไร มุ่งไปหาอานาปานสติ โดยคิดว่าจะสงบด้วยการจดจ้องที่ลมหายใจ โดยไม่รู้ลักษณะที่ว่า ขณะจะฆ่าสัตว์ ขณะจะทำทุจริต ขณะที่เป็นอกุศลจิต ขณะนั้นจิตจะสงบได้อย่างไร ถ้าปัญญารู้หนทาง ความสงบก็เกิดขึ้นบ่อยๆ เนืองๆ และหนทางที่จะเป็นถึงอุปจารสมาธิ และอัปปนาสมาธินั้นก็แสนไกล ยากที่จะถึงได้

เพราะฉะนั้น ขอให้ท่านพิจารณาตัวท่านเองว่า ตามความเป็นจริงแล้วท่านเป็นผู้สมควรที่ฌานจิตจะเกิดไหม ถ้าไม่สมควร เรื่องอะไรจะไปพากเพียรด้วยความต้องการทำ โดยที่ไม่สะสมเหตุปัจจัย คือความสงบเท่าที่จะมีได้ในชั่วขณะหนึ่งๆ แทนอกุศลจิตซึ่งเกิดอยู่บ่อยๆ