นิสสยปัจจัยหมวดที่ ๑จิต ๘๙ เจตสิก ๕๒

นิสสยปัจจัย มีทั้งหมด ๑๑ หมวดคือ

หมวดที่ ๑ ปรมัตถธรรม มี ๔จิตปรมัตถ์ เจตสิกปรมัตถ์ รูปปรมัตถ์นิพพานปรมัตถ์

สำหรับหมวดที่ ๑จิต ๘๙เจตสิก ๕๒ เป็นนิสสยปัจจัยของจิต ๘๙เจตสิก ๕๒ หมายความว่าจิตเป็นปัจจัยที่อาศัยของเจตสิก เพราะเหตุว่าถ้าไม่มีจิตเป็นนิสสยปัจจัย เป็นที่อาศัย เจตสิกเกิดไม่ได้ โดยนัยเดียวกันเจตสิกก็เป็นที่อาศัยของจิต ถ้าปราศจากเจตสิก จิตก็เกิดไม่ได้ เพราะฉะนั้นเจตสิกก็เป็นนิสสยปัจจัยของจิต

โดยความหมายของการเกิดพร้อมกันคือ เป็นปัจจัยโดยต้องเกิดพร้อมกัน เป็นสหชาตปัจจัย

โดยความหมายว่าต่างอาศัยพึ่งพิงซึ่งกันและกัน เป็นอัญญมัญญปัจจัย

โดยความหมายของนิสสยปัจจัยคือ เป็นที่อาศัย

เพราะฉะนั้นไม่จำกัดว่าจะต้องเป็นเฉพาะนามธรรม รูปธรรมก็เป็นที่อาศัยของจิตได้ เพราะฉะนั้นก็กว้างกว่าอัญญมัญญปัจจัย เพราะเหตุว่าในอัญญมัญญปัจจัยนั้นเฉพาะจิตและเจตสิกเป็นหมวดที่ ๑มหาภูตรูป เป็นหมวดที่ ๒ ปฏิสนธิจิตและปฏิสนธิหทยวัตถุเป็นหมวดที่ ๓

แต่สำหรับนิสสยปัจจัย สภาพธรรมใดก็ตามซึ่งเป็นที่อาศัยของสภาพธรรมอื่นในขณะนั้นไม่จำเป็นต้องเกิดพร้อมกันก็ได้ เป็นนิสสยปัจจัยแต่อัญญมัญญปัจจัยต้องเกิดพร้อมกันด้วย