ความหมายของวิปัสสนา

วิปัสสนา แปลว่า ปัญญาที่เกิดพร้อมสติที่ระลึกรู้ลักษณะของสิ่งที่กำลังปรากฏตามความเป็นจริง ท่องทางใจ นึกในใจ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ถึงลักษณะด้วย จนกว่าจะปรากฏชัด แต่จุดประสงค์ไม่ใช่การเจริญสมถภาวนา แต่เพื่อเทียบเคียงให้เห็นว่า ถึงแม้ว่าปฏิกูลมนสิการบรรพจะเป็นการเจริญสมถภาวนาก็ได้ เป็นการเจริญวิปัสสนาภาวนาก็ได้ จุดประสงค์ต่างกัน วิธีเจริญต่างกัน ไม่ใช่เอาสมถมาเป็นวิปัสสนา ไม่ใช่เวลาที่เจริญปฏิกูลมนสิการบรรพ ให้ผู้เจริญสติปัฏฐานไปนั่งท่องให้คล่องแคล่วโดยอนุโลม โดยปฏิโลม ไม่ใช่อย่างนั้น นั่นไม่ใช่โดยนัยของการเจริญสติปัฏฐาน การเจริญสติปัฏฐานทุกอย่างที่มีในโลกทุกขณะ เป็นเครื่องระลึกของสติได้ทั้งสิ้น ขอให้ระลึก ไม่ว่าจะทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ ได้ทุกอย่าง ข้อสำคัญคือว่า หลงลืมสติกันมาก ทำอย่างไรถึงสติจะเกิดระลึกได้ ก็โดยอาศัยบรรพต่างๆ ที่ได้ทรงสดงไว้โดยละเอียดนั่นเอง เป็นเครื่องที่ระลึกได้ อย่ากลัวว่าจะไม่ใช่สติปัฏฐาน

ปัญญาขั้นการฟังก็รู้ในเหตุในผลที่ได้ฟัง ปัญญาขั้นการคิด ก็พิจารณาเหตุผลได้ความชัดเจนยิ่งขึ้น ส่วนปัญญาที่รู้ลักษณะของสิ่งที่กำลังปรากฏจริงๆ ว่าเป็นแต่เพียงสิ่งที่เป็นนาม หรือเป็นรูป เกิดขึ้นแล้วก็หมดไป ต้องเกิดพร้อมกับสติที่ระลึกรู้ในขณะที่สิ่งนั้นกำลังปรากฏ ต้องเจริญสติมากทีเดียวจึงจะรู้ชัดได้