ความต่างกันของธาตุมนสิการในสมถะกับวิปัสสนา

สำหรับธาตุมนสิการบรรพก็โดยนัยเดียวกัน คือ เป็นสมถกัมมัฏฐานก็ได้ เป็นวิปัสสนากัมมัฏฐานก็ได้ แต่ความมุ่งหมายผิดกัน และสภาพของจิตในขณะที่กำลังระลึกรู้ลักษณะของธาตุก็ผิดกันด้วย เพราะเหตุว่าจุดประสงค์ของสมถภาวนาทั้งหมดนั้น เพื่อให้จิตแน่วแน่ตั้ง มั่นคง อยู่ที่อารมณ์เดียว แต่จุดประสงค์ของการเจริญวิปัสสนานั้นเพื่อรู้ชัด แล้วละ ละการยึดถือ การติดข้อง ความต้องการ โดยหลงเข้าใจผิดว่าเป็นตัวตน เป็นสัตว์ เป็นบุคคล

เพราะฉะนั้น ถ้าผู้ใดศึกษาเรื่องสมถกัมมัฏฐาน จะมีธาตุมนสิการด้วย แต่ว่าสำหรับผู้ที่เจริญสมถกัมมัฏฐานนั้น เวลาที่จะระลึกถึงธาตุหนึ่งธาตุใดใน ๔ ธาตุนี้ ก็มีความมุ่งหมายที่จะระลึกเพื่อให้จิตสงบอยู่ที่อารมณ์เดียว เพื่อให้จิตตั้งมั่นคง ไม่ใช่เพื่อการรู้ชัดแล้วละ ซึ่งถ้ารู้ชัดแล้วละ สติจะต้องรู้ทั่ว ไม่ใช่เฉพาะธาตุนั้นธาตุเดียว หรือว่าไม่ใช่มีความประสงค์จะให้จิตแน่วแน่ ตั้งมั่น อยู่ที่เฉพาะธาตุนั้น