อารัมมณาธิปติปัจจัย - อารัมมณูปนิสสยปัจจัย - นิพพาน

นิพพานเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยแต่ว่าเป็นเป็นอารัมมณูปนิสสยปัจจัยของใครบ้างแล้ว พอพูดถึงนิพพาน ทุกคนก็ต้องยกไว้ว่า เป็นอารมณ์ที่ประณีต ที่ดับกิเลส เป็นโลกุตตระ สงบอย่างยิ่ง เพราะเหตุว่าไม่เกิดขึ้นไม่ดับไป ไม่สามารถที่จะเป็นที่ตั้งของความยินดีพอใจได้เลย เพราะฉะนั้นนิพพานปรมัตถ์เป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยโดยสภาพของนิพพาน แต่ใครต้องการนิพพานบ้างแล้วหรือยัง ถ้ายัง ก็ยังไม่เป็นอารัมมณูปนิสสยปัจจัย คือ ยังไม่มีกำลังมากที่จะให้จิตเริ่มขวนขวายที่จะอบรมเจริญหนทางข้อปฏิบัติที่จะให้รู้แจ้งนิพพานได้

เพราะฉะนั้นถึงแม้จะมีการฟังแล้วก็เข้าใจว่านิพพานเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยก็จริง แต่ขึ้นอยู่กับจิต ว่าสภาพธรรมของนิพพานที่เป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยนั้น จะเป็นอารัมมณูปนิสสยปัจจัยให้จิตเริ่มที่จะประพฤติปฏิบัติ ศึกษาขวนขวาย เพื่อที่จะให้ประจักษ์แจ้งในลักษณะของนิพพานหรือยัง

เพราะฉะนั้นจะเห็นได้ว่า การที่จะบรรลุถึงนิพพาน ไม่ใช่ว่าอยู่ดีๆ ไม่รู้อะไรเลย เพียงแต่ปรารถนาอยากจะถึงก็ไปนั่งจดจ้องเพื่อที่จะให้ถึงนิพพาน แต่ต้องเข้าใจว่าแม้แต่นิพพาน ซึ่งเป็นอารัมมณาธิปติปัจจัยนั้น ได้เริ่มเป็นอารัมมณูปนิสสยปัจจัยแก่มหากุศลญาณสัมปยุตต์แล้วหรือยังเพราะเหตุว่าหลายท่านก็อาจจะได้ฟังว่านิพพานเป็นสภาพธรรมที่ดับกิเลสและมีความเห็นด้วยขณะนั้นอย่าลืมอธิปติปัจจัยว่า เป็นอธิปติปัจจัยประเภทไหน เป็นฉันทาธิปติหรือว่าเป็นวิริยาธิปติหรือว่าเป็นจิตตาธิปติหรือว่าเป็นวิมังสาธิปติ

เพราะเหตุว่าถ้าไม่มีเหตุผลมากกว่านั้นเพียงแต่ได้ยินได้ฟังว่านิพพานเป็นธรรมที่ดับกิเลส ขณะที่มีความเห็นถูกอย่างนั้นขณะนั้นเป็นจิตตาธิปติได้ โดยที่ยังไม่ใช่วิมังสาธิปติ เพราะเหตุว่ายังไม่ได้พิจารณาไตร่ตรอง สอบทานจนกระทั่งเห็นจริง ๆว่าการที่สามารถจะประจักษ์แจ้งลักษณะของนิพพานได้จริง ๆนั้นจะต้องด้วยการอบรมเจริญปัญญาอย่างไร