ปัญญาของการอบรมภาวนาละเอียดขึ้นเป็นขั้นๆ

ผู้ฟัง อาจารย์ คะ ที่ในพระอภิธรรมพูดถึงว่า มหากุศลจิตมี ๘ ดวง ๔ ดวงประกอบด้วยปัญญา อีก ๔ ดวงไม่ประกอบด้วยปัญญา อย่างนี้ ใช่ไหมคะ

ท่านอาจารย์ คะ

ผู้ฟัง แล้วสำหรับที่ ๔ ดวงประกอบด้วยปัญญา ดิฉันอยากจะให้อาจารย์ ขอความกรุณาให้อาจารย์ อธิบายคะ

ท่านอาจารย์ เวลาที่จิตสงบก็ รู้ในอาการที่สงบ ใครรู้ นั่นคือปัญญาที่รู้คะ

ผู้ฟัง คือว่าเจริญสติ อย่างสมมติว่า เจริญสติระลึกรู้เย็นร้อน อ่อนแข็ง ตามปกติอย่างนี้ ผู้มีสติอย่างนี้เรียกว่ามีสติที่ประกอบด้วยปัญญา ใช่ไหมคะอาจารย์

ท่านอาจารย์ ปัญญาต้องรู้ ในสภาพที่ปรากฏ

ผู้ฟัง ลักษณะที่ปรากฏ ตามความเป็นจริง ทันที

ท่านอาจารย์ คะ แต่คำว่า รู้ในสภาพธรรม ที่ปรากฏ โดยความ ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่ขั้นประจักษ์แจ้ง นี่คะ คือความละเอียดของสภาพธรรม แม้แต่ปัญญา ปัญญาขั้นประจักษ์แจ้ง ต้องเป็นวิปัสสนาญาณ แต่ว่าขณะที่กำลังระลึกรู้สภาพที่แข็ง ที่ปรากฏที่กาย เหตุใดจึงไม่ใช่สมถภาวนา เพราะเหตุว่าการอบรมเจริญสติปัฏฐาน นั้น เกิดเพราะเข้าใจว่า สติคือสภาพที่ระลึก และศึกษา รู้ลักษณะของสิ่งที่ปรากฏ แล้วเคยไดยินได้ฟังว่าสภาพธรรม ที่อ่อนที่แข็ง เป็นแต่เพียงธาตุชนิด ๑ ซึ่งขณะที่แข็งปรากฏ จะมีอย่างอื่นปรากฏด้วยไม่ได้ จะมีความเป็นโต๊ะ เป็นเก้าอี้ รวมอยุ่ในลักษณะแข็งที่ปรากฏ ไม่ได้ ชั่วขณะที่ สภาพรู้แข็ง เกิดขึ้น รู้แข็ง จะมีความเป็นตัวตนเป็นสัตว์ เป็นบุคคล แทรกอยู่ ในสภาพอาการที่รู้แข็ง ชั่วขณะที่แข็งปรากฏ ขณะ ๑ ขณะ ๑ ไม่ได้ นั่นคือการอบรมเจริญสติปัฏฐาน แต่ถ้าเป็นสมถภาวนา จะเป็น จตุธาตุววัตถานะ ซึ่งได้แก่การระลึกถึง ธาตุดินธาตุน้ำธาตุไฟธาตุลม คือสามารถที่จะแยก อาการของธาตุดินธาตุน้ำธาตุไฟธาตุลม แต่ละลักษณะออกจากกัน แต่ไม่ใช่ด้วยการรู้ว่าไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล เพราะฉะนั้น ปัญญา นี่คะ ก็ยังละเอียดต่างกันไปเป็นขั้นๆ แม้แต่ในขั้นที่เป็นสติปัฏฐาน ที่ใช้คำว่า ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ไม่ใช่ตัวตน ก็ยังไม่ใช่ขั้นประจักษ์แจ้ง เพราะฉะนั้น อย่าคิด ว่าเวลากล่าวถึงปัญญาของการอบรมเจริญสติปัฏฐาน ว่า เป็นการระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่ปรากฏ โดยลักษณะที่ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ในขั้นต้นนั้น เพียงแต่การ น้อมไปสู่อาการของธรรม ที่ปรากฏด้วยความเข้าใจ แต่ว่ายังไม่ใช่ด้วยขั้นการประจักษ์แจ้ง ซึ่งขั้นประจักษ์แจ้ง จะต้องเกิดขึ้นภายหลัง เมื่อได้อบรมความเข้าใจ พร้อมการรู้ชัดในลักษณะนั้นเพิ่มขึ้นอีก