จิตสงบเพราะเข้าใจในพระธรรมจนเห็นพระพุทธคุณ

ในคราวก่อนได้พูดถึงพุทธานุสติ ซึ่งเป็นจิตที่สงบในขณะที่ระลึกถึงคุณของพระผู้มีพระภาคเจ้าอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งในชีวิตประจำวัน ท่านผู้ฟังก็จะเริ่มสังเกตุได้ ว่า ท่านผู้ฟังจะสังเกตุได้ว่า ในวัน ๑ วัน ๑ เคยสงบเพราะระลึกถึงพระคุณของพระผู้มีพระภาค อรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า บ้างไหม อย่างเช่นในขณะที่เห็นพระพุทธรูป ซึ่งมีเป็นปกติในชีวิตประจำวัน จิตขณะนั้นสงบไหม ถ้าไม่ศึกษาไม่สังเกตุจริงๆ จะไม่ทราบขณะที่เป็นอกุศล และขณะที่เป็นกุศล ขณะที่เป็นกุศลย่อมมีความยินดี พอใจ ต้องการ แต่ว่าขณะที่เป็นกุศลนั้น น้อมระลึกถึงพระคุณของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า เวลาที่กราบพระ สวดมนต์ แม้ในขณะที่สวดมนต์ สรรเสริญพระพุทธคุณ แต่ละครั้ง แต่ละครั้ง นี่คะ ปัญญาจะต้องเกิดขึ้น รู้ว่า ขณะนั้นสงบ หรือไม่สงบ เมื่อกี้นี้ เป็นต้น ผ่านไปแล้ว พอที่จะระลึกได้ไหมคะว่า ขณะเมื่อกี้นี้ ขณะที่กำลังสวดมนต์ ไหว้พระ สงบ ไหม แต่ต้องเป็นสติที่เกิดขึ้นในขณะนั้น จึงจะรู้ตามความเป็นจริง เพราะว่าขณะก่อนก็ผ่านไปแล้ว แต่ว่าต่อไปก็จะสวดมนต์อีก จะไหว้พระอีก เพราะฉะนั้น ก็จะเริ่มสังเกตุได้ ว่าขณะนั้นจิตสงบไหม แล้วถ้าเป็นจิตที่สงบ รู้ลักษณะสภาพของจิตที่สงบแล้ว ในคราวต่อๆ ไป ความสงบจะเพิ่มขึ้น แต่ว่าท่านผู้ฟังจะต้องทราบว่า ที่จิตสงบนั้นเพราะ เหตุใด ถ้าเพียงแต่เห็นพระพุทธรูป ซึ่งในบางแห่งก็มีมาก ซึ่งพุทธศานิกชนก็ไปเช่า ไปแสวงหา ในขณะนั้น คะ ลองสังเกตุสภาพของจิต ว่าขณะที่เห็น พระพุทธรูป ในลักษณะอย่างนั้น จิตสงบ หรือไม่สงบ แต่เวลาที่ศึกษาพระธรรม ฟังธรรม แล้วก็เกิดความเข้าใจ มีสภาพของจิตที่ผ่องใส เป็นกุศล เพราะขณะนั้น ปราศจาก โลภะ โทสะ โมหะ ในขณะที่ปัญญาเกิดขึ้น เข้าใจในพระธรรมที่ได้ยินได้ฟังในขณะนั้นไม่ใช่อกุศลจิต ไม่มีโลภะ โทสะ โมหะ ในขณะนั้น จะรู้ว่าลักษณะนั้นเป็นลักษณะของจิตที่สงบเพราะเข้าใจในพระธรรม จึงเห็นพระคุณของพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ถ้าเพียงแต่เห็นพระพุทธรูป แล้วไม่เข้าใจในพระธรรม จิตย่อมสงบไม่ได้ เป็นกุศลได้ เล็กน้อยในขณะที่เกิดศรัทธา ความเชื่อในพระปัญญาคุณ พระบริสุทธิคุณ พระกรุณาคุณ เพียงเล็กน้อย คะ นิดเดียว เหมือนกับในขณะที่ท่านให้ทาน มีได้ แต่ขณะนั้น จิตไม่ได้ประกอบด้วยปัญญา และอกุศลก็ติดตามมามากมายเหลือเกิน หลังจากกุศลเจตนาได้ดับไปแล้ว เพราะฉะนั้น ลักษณะของความสงบ ย่อมไม่ปรากฏ ฉันใด เวลาที่ไม่ได้ศึกษาพระธรรม หรือว่าไม่ได้เข้าใจพระธรรม ไม่ปฏิบัติตามพระธรรม ย่อมไม่เห็นพระคุณอันแท้จริงของพระผู้มีพระภาค แต่ขณะใดที่ได้ฟังพระธรรม แล้วได้เข้าใจ ในขณะนั้น จิตจะน้อมถึงผู้แสดงธรรม คือพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า เพราะฉะนั้น การที่ได้เข้าใจพระธรรมมากขึ้น จะเป็นปัจจัยที่ให้เกิดความสงบ ในขณะที่ได้ฟัง และในขณะที่ประพฤติปฏิบัติ ตาม