ขณะนอนหลับสนิทมีความรู้สึกหรือไม่
ท่านอาจารย์ ขณะไหนที่ไม่มีความรู้สึก
ผู้ฟัง ตอนที่นอนหลับ
ท่านอาจารย์ ตอนหลับ มีจิตก็เหมือนไม่มีเพราะ ไม่มีใครรู้ ต่อเมื่อตื่นขึ้นจึงรู้ว่าหลับ ถูกต้องไหม ไม่ใช่รู้ว่าตาย แต่รู้ว่าหลับ ก็แสดงว่าในขณะที่หลับไม่ใช่ตาย ที่ไม่ใช่ตายเพราะว่ามีจิต เจตสิกเกิดดับสืบต่อ แต่ ไม่ได้ทำหน้าที่เห็น จิตนั้นไม่ได้เกิดขึ้นเห็น จิตนั้นไม่ได้เกิดขึ้นได้ยิน จิตนั้นไม่ได้เกิดขึ้นได้กลิ่น จิตนั้นไม่ได้เกิดขึ้นลิ้มรส จิตนั้นไม่ได้เกิดขึ้นคิดนึกใดๆ ทั้งสิ้น เพราะฉะนั้น ขณะนั้นจิตทำภวังคกิจ ดำรงภพชาติความเป็นบุคคลนั้นโดยไม่รู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
นี่คือความละเอียดของจิตในวันหนึ่งๆ ซึ่งต่อไปก็จะแสดงให้ละเอียดขึ้นๆ แต่ก็เป็นสิ่งที่สามารถจะเข้าใจได้ เพราะฉะนั้น เมื่อไม่รู้ก็เหมือนกับว่าไม่มีจิต แต่ความจริงที่ใดที่มีจิต ขณะใดที่จิตเกิด ขณะนั้นต้องมีเจตสิกซึ่งเป็นความรู้สึกเกิดด้วยทุกครั้ง อันนี้พอที่จะเข้าใจว่าคนหลับไม่ใช่คนตาย ที่ต่างเพราะเหตุว่ามีจิต และเมื่อมีจิตก็ต้องมีสังขารธรรมที่ปรุงแต่งให้จิตเกิด สังขารธรรมที่ปรุงแต่งให้จิตเกิดก็คือ เจตสิก เกิดพร้อมกัน ดับพร้อมกัน เจตสิกก็อาศัยจิต เพราะเจตสิกจะเกิดที่อื่นไม่ได้ และจิตก็ต้องมีเจตสิกเกิดร่วมด้วย ทำให้จิตเกิดขึ้นได้
เพราะฉะนั้น ก็จะเห็นได้ว่า จิต และเจตสิกไม่เคยแยกจากกันเลย ใครบอกว่ามีแต่จิต ไม่มีเจตสิก คือผิด ใครบอกว่ามีแต่เจตสิก ไม่มีจิต ก็คือผิด เพราะว่าขณะใดที่จิตเกิด ขณะนั้นต้องมีเจตสิกเกิดร่วมด้วย แม้ขณะที่นอนหลับ มีจิตเกิด ก็ต้องมีเจตสิกเกิดร่วมด้วย และเวทนาความรู้สึกก็เกิดร่วมด้วยในขณะนั้น แต่เมื่อขณะนั้นไม่ได้รู้อารมณ์ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ อารมณ์นั้น หรือโลกนี้ทั้งโลกก็ไม่ได้ปรากฏเลย ไม่ว่าโลกไหนๆ ก็ไม่ปรากฏ ในสวรรค์ ขณะที่เป็นภวังคจิต ไม่รู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ก็ไม่ได้คิดนึก ขณะนั้นก็ไม่ใช่จิตประเภทนั้นๆ
ที่มา ...