วาโยธาตุ ๖ ลักษณะ

ต่อไปเป็นธาตุลม

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า

ดูกรภิกษุ ก็วาโยธาตุเป็นไฉน คือ วาโยธาตุภายในก็มี ภายนอกก็มี ก็วาโยธาตุภายในเป็นไฉน ได้แก่ สิ่งที่พัดผันไป กำหนดได้ มีในตน อาศัยตน คือ ลมพัดขึ้นเบื้องบน ลมพัดลงเบื้องต่ำ ลมในท้อง ลมในลำไส้ ลมแล่นไปตามอวัยวะน้อยใหญ่ ลมหายใจออก ลมหายใจเข้า หรือแม้สิ่งอื่น ไม่ว่าชนิดไรๆ ที่พัดผันไป กำหนดได้ มีในตน อาศัยตน นี้เรียกว่า วาโยธาตุภายใน

ก็วาโยธาตุทั้งภายใน และภายนอกนี้แล เป็นวาโยธาตุทั้งนั้น พึงเห็นวาโยธาตุนั้นด้วยปัญญาชอบตามเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา ไม่ใช่เรา ไม่ใช่อัตตาของเรา ครั้นเห็นแล้วจะเบื่อหน่ายวาโยธาตุ แล้วจะให้จิตคลายกำหนัดวาโยธาตุได้

มีอยู่ในร่างกายทั้งนั้น ลมที่พัดไปมาในร่างกาย ไม่ใช่ตัวตนทั้งนั้น ธาตุดินก็ไม่ใช่ ธาตุน้ำก็ไม่ใช่ ธาตุไฟก็ไม่ใช่ ธาตุลมก็ไม่ใช่ รวมกันแล้วยึดถือว่าเป็นตัวตน เป็นเรา เป็นของเรา ก็เป็นความเข้าใจผิดที่ยึดถือธาตุลักษณะต่างๆ ที่มาประชุมรวมกัน

สำหรับธาตุลม มี ๖ ลักษณะที่ทรงแสดงไว้ คือ

ลมพัดขึ้นเบื้องบน ๑ ลมพัดลงเบื้องต่ำ ๑ ลมในท้อง ๑ ลมในไส้ ๑ ลมแล่นไปตามอวัยวะน้อยใหญ่ ๑ ลมหายใจออกลมหายใจเข้า ๑

สำหรับสมุฏฐานของลมมีต่างๆ กัน เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัย ไม่ใช่ตัวตนเลย